رفتن به محتوای اصلی

الحسن بن يوسف بن المطهر الحلي(648 - 726 هـ = 1250 - 1325 م)

الحسن بن يوسف بن المطهر الحلي(648 - 726 هـ = 1250 - 1325 م)

الحسن بن يوسف بن المطهر الحلي(648 - 726 هـ = 1250 - 1325 م)
محمد بن الحسن بن يوسف بن علي بن المطهّر الاسدي فخر المحقّقين(682 - 771 هـ = 1284 - 1370 م)


الأعلام للزركلي (2/ 227)
ابن المُطَهَّر الحِلِّي
(648 - 726 هـ = 1250 - 1325 م)
الحسن - ويقال: الحسين - بن يوسف ابن علي بن المطهر الحلي، جمال الدين، ويعرف بالعلامة: من أئمة الشيعة، وأحد كبار العلماء. نسبته إلى الحلة (في العراق) وكان من سكانها.
مولده ووفاته فيها. له كتب كثيرة. منها (تبصرة المتعلمين في أحكام الدين - ط) و (تهذيب طريق الوصول إلى علم الأصول - ط) و (نهاية الوصول إلى علم الأصول - خ) و (قواعد، الأحكام في معرفة الحلال والحرام - ط) و (مختلف الشيعة في أحكام الشريعة - ط) و (أنوار الملكوت في شرح الياقوت - خ) في الأصول والكلام. و (الأبحاث المفيدة في تحصيل العقيدة - خ) و (كنز العرفان في فقه القرآن - خ) و (نظم البراهين في أصول الدين - خ) و (إرشاد الأذهان إلى أحكام الإيمان - خ) و (منتهى المطلب في تحقيق المذهب - ط) سبع مجلدات، و (تلخيص المرام في معرفة الأحكام - خ) و (تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية - ط) أربعة أجزاء و (استقصاء الاعتبار) في الحديث، و (مصابيح الأنوار) حديث، و (السر الوجيز في تفسير القرآن العزيز) و (نهج الإيمان في تفسير القرآن) و (مبادئ الوصول إلى علم الأصول - ط) رسالة، و (نهاية المرام في علم الكلام) و (تذكرة الفقهاء - خ) و (الأسرار الخفية، في المنطق الطبيعي والإلهي - خ) ثلاثة أجزاء، في المكتبة الحيدرية بالنجف، و (القواعد والمقاصد) في المنطق والطبيعيات والإلهيات، و (المقامات) في الحكمة، ناقش فيه من سبقه من الحكماء، و (إيضاح التلبيس من كلام الرئيس - ابن سينا -) و (المطالب العلية في علم العربية) و (منهاج الهداية) في علم الكلام، و (خلاصة الأقوال في معرفة الرجال - ط) تراجم، و (إيضاح الاشتباه، في أسماء الرواة - ط) صغير، و (كشف اليقين في فضائل أمير المؤمنين - ط) و (استقصاء النظر في القضاء والقدر - خ) (1) .
__________
(1) روضات الجنات 2: 5 وهو فيه (الحسن بن يوسف) والدرر الكامنة 2: 71 وهو فيه: (الحسين، وقيل اسمه الحسن، بفتحتين) ومنهج المقال 109 وهو فيه (الحسن) وأمل الآمل للحر العاملي، وسماه (الحسين) والنجوم الزاهرة 9: 267 وابن الوردي 2: 279 وقال فيه: من غلاة الشيعة. وفهرس دار الكتب 1: 567 و568 و 569 و 571 والفهرس التمهيدي 170 و 268 و 331 ولسان الميزان 2: 317 وسماه (الحسين) والذريعة 2: 45 و 493 ثم 3: 321 وسماه (الحسن) وقد اطلع على نسخة من كتابه (الأسرار الخفية) بخطه. وأعيان الشيعة 24: 277 - 334 وهو فيه (الحسن) .


تاريخ ابن الوردي (2/ 269)
وفيه: توفي جمال الدين حسن بن المطهر الحلبي بالحلة من شيوخ الشيعة ولما ترفض خربنده أحضر إليه وأكرم وجعل له أرزاقا كثيرة بلغت مصنفاته في الأصول وفقه الإمامية والمنطق مائة وعشرين مجلدا.


المنهل الصافي والمستوفى بعد الوافي (5/ 174)
المؤلف: يوسف بن تغري بردي بن عبد الله الظاهري الحنفي، أبو المحاسن، جمال الدين (المتوفى: 874هـ)
ابن المطهر المعتزلي
00 - 0 - 726 أو 725هـ - 000 - 1325 - 1324م الحسين بن يوسف بن المطهر، الإمام العلامة ذو الفنون جمال الدين بن المطهر الأسدي الحلي المعتزلي، عالم الشيعة، وفقيههم، وصاحب التصانيف التي اشتهرت في حياته.
تقدم في دولة خربندا ملك التتار، تقدماً زائداً.
وكان له مماليك ونزوة. وكان يصنف وهو راكب، شرح مختصر ابن الحاجب، وهو مشهور من حياته. وله كتاب في الإمامة، ورد عليه الشيخ تقي الدين بن تيمية في ثلاث مجلدات. وكان ابن تيمية يسميه ابن المنجس.
وكان ابن المطهر المذكور ريض الخلاق، مشتهر الذكر، تخرج به أقوام كثيرة، وحج في أواخر عمره، واخمل، وانزوى إلى الحلة، واستمر في انحطاط إلى أن مات في المحرم سنة ست وعشرين. وقيل في أواخر سنة خمس وعشرين وسبعمائة، وقد ناهز الثمانين. وكان إماماً في علم الكلام.
قال الذهبي - رحمه الله -: وقيل إن اسمه يوسف.
وله كتاب الأسرار الخفية في العلوم العقلية.


جواب علامه به ابن تيميه



الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة (2/ 188)
1618 - الحسين بن يوسف بن المطهر الحلي المعتزلي جمال الدين الشيعي ولد في سنة بضع وأربعين وستمائة ولازم النصير الطوسي مدة واشتغل في العلوم العقلية فمهر فيها وصنف في الأصول والحكمة وكان صاحب أموال وغلمان وحفدة وكان رأس الشيعة بالحلة واشتهرت تصانيفه وتخرج به جماعة وشرحه على مختصر ابن الحاجب في غاية الحسن في حل ألفاظه وتقريب معانيه وصنف في فقه الأمامية وكان قيما بذلك داعية إليه وله كتاب في الإمامة رد عليه فيه ابن تيمية بالكتاب المشهور المسمى بالرد على الرافضي وقد أطنب فيه وأسهب وأجاد في الرد إلا أنه تحامل في مواضع عديدة ورد أحاديث موجودة وإن كانت ضعيفة بأنها مختلفة وإياه عني الشيخ تقي الدين السبكي بقوله
(وابن المطهر لم تطهر خلائقه ... داع إلى الرفض غال في تعصبه)
(ولابن تيمية رد عليه له ... أجاد في الرد واستيفاء أضربه) الأبيات وله كتاب الأسرار الخفية في العلوم العقلية وغير ذلك وبلغت تصانيفه مائة وعشرين مجلدة فيما يقال ولما وصل إليه كتاب ابن تيمية في الرد عليه كتب أبياتا أولها
(لو كنت تعلم كل ما علم الورى ... طرا لصرت صديق كل العالم)الأبيات وقد أجابه الشمس الموصلي على لسان ابن تيمية ويقال أنه تقدم في دولة خربندا وكثرت أمواله وكان مع ذلك في غاية الشح وحج في أواخر عمره وتخرج به جماعة في عدة فنون وكانت وفاته في شهر المحرم سنة 726 أو في آخر سنة 725 وقيل اسمه الحسن بفتحتين وقد تقدم التنبيه عليه




شرح إحقاق الحق وإزهاق الباطل (ص: 1)
وفى هامش الدرر ( ج 2 ص 72 ) ما لفظه : بخط السخاوي قال لي شيخنا تغمده الله برحمته ( ابن حجر ) : إنه بلغه أن ابن المطهر لما حج اجتمع هو وابن تيمية وتذاكرا ، وأعجب ابن تيمية كلامه فقال له : من تكون يا هذا فقال : الذي تسميه ابن المنجس فحصل بينهما أنس ومباسطة .




















****************
ارسال شده توسط:
حسن خ
Monday - 2/8/2021 - 18:17

کتب علامه

تبصره المتعلمین

 
 
 
 

تبصرةالمتعلمین فی احکام‌الدین‌ (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
 

تبصرة المتعلمین فی احکام الدین تالیف ابو منصور جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهر حلی اسدی معروف به علامۀ حلی (م ۷۲۶ ق).
   

اهمیت

[ویرایش]

کتاب تبصرة المتعلمین از آثار مهم فقهی قرن هشتم و از مختصرترین و معروفترین آثار بجای مانده می‌باشد.
این کتاب از زمان نگارش مورد توجه فقهای عظام واقع شده و به دلیل جایگاه والا و ویژۀ این کتاب، شروح متعددی بر آن زده شده، تا جایی که آقا بزرگ تهرانی به حدود ۳۰ شرح آن اشاره نموده است.
 

مهم‌ترین شروح

[ویرایش]

از مهم‌ترین این شروح می‌توان این‌ها را نام برد:
- شرح آخوند خراسانی (م ۱۳۲۹ ق).
- شرح آقا ضیاء الدین عراقی (م ۱۳۶۱ ق).
- حاشیۀ سید محمد کاظم یزدی (م ۱۳۳۷ ق).
- شرح سید محسن امین حسینی صاحب اعیان الشیعة (م ۱۳۷۱ ق).
- شرح سید محسن حکیم (م ۱۳۸۹ ق).
از علامۀ حلی گنجینه‌های گران بهای فقهی بجای مانده که بعضی از آنها مفصل و مبسوط مثل «مختلف الشیعة»، «تذکرة الفقهاء» و «منتهی المطلب» و بعضی نیز مختصرتر مثل کتاب مشهور و با ارزش «قواعد الاحکام» و «تحریر الاحکام»، و بعضی نیز بسیار مختصر مثل «ارشاد الاذهان»، «نهایة الاحکام»، «تلخیص المرام فی معرفة الاحکام» می‌باشند.
از همۀ این کتاب‌ها مختصرتر «تبصرة المتعلمین» است. این کتاب در حالی که مختصرترین کتاب وی می‌باشد، یک دوره فقه از کتاب طهارت تا دیات است و به سبک فقه فتوایی نوشته شده است. متن بسیار روان و تقسیم بندی دقیق و منظم آن، این کتاب را از سایر آثار علامه متمایز نموده است.
 

تاریخ تالیف

[ویرایش]

از آنجایی که نسخه‌ای از کتاب که در زمان حیات مؤلف نوشته شده باشد موجود نیست و همین طور نام هیچ کدام از کتاب هایش در این کتاب دیده نمی‌شود از تاریخ دقیق تالیف کتاب اطلاع دقیقی در دست نیست.
اما با توجه به این که ابن داود حلی، شیخ تقی الدین حسن بن علی کتاب «الجوهرة فی نظم التبصرة» که خلاصۀ تبصرة المتعلمین است، به درخواست سید عبد الکریم بن طاوس (م ۶۹۳ ق) دوست و هم درسی اش تالیف نموده است، می‌توان نتیجه گرفت که اگر تالیف کتابش یک سال قبل از وفات وی در سال ۶۹۲ ق بوده باشد بنابراین ۳۴ سال قبل از وفات علامۀ حلی کتاب «تبصرة المتعلمین» تالیف شده است.
 

تاریخ چاپ

[ویرایش]

این کتاب مکررا چاپ شده است. قبل از انقلاب اسلامی یکبار کتاب موجود با تحقیق و تصحیح محمد هادی یوسفی غروی چاپ شده است ولی در هنگام چاپ به وی عرضه نشده است و بعدها وی به اشتباهاتی که در چاپ بوده پی برده است و در این چاپ کامل تر و بی اشکال تر چاپ شده است.
کتاب موجود در سال ۱۴۱۱ ق در مؤسسۀ طبع و نشر تابع وزارت ارشاد اسلامی چاپ شده و مصحح آن محمد هادی یوسفی غروی است. همراه با این کتاب «الجوهرة فی نظم التبصرة» تالیف تقی الدین حسن بن داود حلی معاصر با علامۀ حلی نیز چاپ گردیده است.
 

نسخه‌ها

[ویرایش]

در الذریعة به دو نسخه اشاره شده که یکی نسخۀ قدیمی مربوط به سال ۷۴۹ ق، از موقوفات مدرسۀ فاضل خان در مشهد مقدس است و دیگری نسخۀ علامه نوری است که به خط علامه نوری در آخر کتاب تایید شده است.
در کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه به ۸ نسخه اشاره شده که قدیمی‌ترین آن همان نسخۀ مربوط به سال ۷۴۹ ق است که در کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه این نسخه، متعلق به کتابخانۀ نواب ذکر شده است.
از نسخه‌های دیگر سه نسخه به کتابخانۀ آستان قدس رضوی، دو نسخه به کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، یک نسخه به کتابخانۀ آیة الله العظمی نجفی مرعشی «قده» و یک نسخه به کتابخانۀ امیرالمؤمنین علیه‌السّلام مربوط می‌باشد.  

نسخه‌های معتبر

[ویرایش]

در چاپ کتاب موجود از نسخه‌های چاپی و خطی متعددی استفاده شده است.
نسخه‌ای که در چاپ کتاب اصل و اساس قرار گرفته است نسخۀ متعلق به کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران است که بر آن اجازه‌ای به خط مؤلف و فرزندش فخر المحققین وجود دارد.
این کتاب، جلد پنجم از مجموعه‌ای از ۸ کتاب است که ۴ کتاب آن متعلق به علامه و دو کتاب آن متعلق به فخر المحققین و همین طور کتاب «الجمل و العقود» شیخ طوسی «قده» و رسالۀ خلل در صلاة که احتمالا متعلق به محقق کرکی است.
این نسخه در سال ۷۵۹ ق بپایان رسیده است. این نسخه با سایر نسخه‌های چاپی مقایسه شده و اختلاف‌های آنها با این نسخه با عبارت «سائر النسخ» در حواشی کتاب ذکر شده است.
 

مطالب

[ویرایش]

کتاب موجود شامل ۱۸ کتاب است که عبارتند از:
کتاب‌های طهارة، صلاة، زکاة، صوم، حج، جهاد، متاجر، الاجاره، دیون، هبات، نکاح، طلاق، عتق، ایمان، صید، میراث، قضاء، قصاص.
مطالب مطرح شده در کتاب‌ها عبارتند از:
کتاب طهارت: مباحث آب‌ها، وضو، غسل، تیمم و نجاسات .
کتاب زکاة: مباحث زکاة فطره و خمس.
کتاب جهاد: مبحث امر به معروف و نهی از منکر.
کتاب متاجر: مباحث ربا، سلف و شفعه.
کتاب اجاره: مباحث مزارعه، مساقاة، جعاله، سبق و رمایه، شرکت، مضاربه ، ودیعه، عاریه، لقطه، غصب، احیاء موات.
کتاب دیون: مباحث رهن، حجر، ضمان، صلح، اقرار، وکالت.
کتاب هبات: مباحث وقوف و وصایا.
کتاب طلاق: مباحث خلع و مباراة، ظهار، ایلاء، لعان.
کتاب قضاء: کتاب‌های شهادت و حدود.
 

شروح و حواشی

[ویرایش]

کتاب «تبصرة المتعلمین» به دلیل ارزش والایی که داشته از ابتدای نگارش مورد توجه فقهای عظام واقع شده و حدود ۴۶ شرح و حاشیۀ فتوایی و غیر آن بر آن زده شده است.
حواشی کتاب گاهی دارای اسامی معین و گاهی نیز نام مشخصی ندارند.
در صفحۀ ۳۱ از جلد ۶ الذریعة در مورد حواشی کتاب نوشته شده است: علیها حواش فتوائیة کثیرة لکنها مختصرة غیر قابلة للذکر.
در صفحۀ ۱۳۳ از جلد ۱۳ الذریعة نیز در مورد شروحی که نام مشخصی ندارند آمده است: و شروحها کشروح بقیة الکتب المهمة حیث ان لبعضها اسماء خاصة، و نحن نذکر هنا ما لم یکن له اسم خاص و نشیر الی مواضع ذکر الباقی.
و سپس ۲۲ شرح ذکر شده که چون بعضی از آنان در جلد ۳ صفحات ۳۲۱ تا ۳۲۳ ذکر شده فقط نام کتاب‌هایی که ذکر نشده، آمده است.
 

← شروح دارای نام مشخص


اما شروح و حواشی که دارای نام مشخصی هستند:
۱- صراط الیقین فی شرح تبصرة المتعلمین تالیف شیخ احمد بن زین الدین احسائی (م ۱۲۴۱ ق)
۲- فقه الصادق تالیف سید صادق بن محمود بن صادق روحانی قمی.
۳- ذخیرة الصالحین فی شرح تبصرة المتعلمین تالیف سید حسن بن آقامیر، سمی به محمد باقر موسوی قزوینی
۴- منهج الراغبین فی شرح تبصرة المتعلمین تالیف سید محمد حسین موسوی کشوان
۵- التذکرة تالیف سید ابو القاسم رضوی قمی لاهوری
۶- التذکرة تالیف شرح آقا محمد جعفر بن آقا محمد علی بهبهانی
۷- التذکرة شرح حاج میرزا علی شهرستانی (م ۱۳۴۴ ق)
۸- نفائس التذکرة شرح شیخ محمدرضا غروی نجفی
۹- التکملة تالیف شیخ اسماعیل تبریزی
۱۰- تکملة المتاملین تالیف حاج میرزا احمد بن کربلایی بابا اردبیلی (م ۱۳۵۰ ق)
۱۱- هدایة المسترشدین تالیف سید محمد تقی کهنوی
۱۲- ذخیرة الصالحین فی شرح تبصرة المتعلمین تالیف شیخ محمدرضا بن عباس علی طبسی
۱۳- المرشد تالیف محمد حسین بن علی اکبر خوانساری (زنده در ۱۲۶۳ ق)
۱۴- نصرة المستبصرین تالیف شیخ محمد حسن بن ملا محمد جعفر استرآبادی شریعتمدار
۱۵- المواهب السنیة تالیف علی بن محمد استرآبادی (م ۱۳۶۰ ق)
۱۶- الآیة المبصرة تالیف عباس بن اسماعیل قزوینی (زنده در ۱۳۱۱ ق)
۱۷- قرة العین الناظرین تالیف محمد اسماعیل بن محمد ابراهیم فدایی کزاری (م ۱۲۶۳ ق)
۱۸- آمال المجتهدین تالیف نور الدین علی بن ابو القاسم (زنده در ۱۳۲۷ ق)
۱۹- نهایة التذکرة تالیف شیخ علی بن جواد مرندی نجفی (م ۱۳۷۰ ق)
۲۰- کفایة المحصلین تالیف میرزا محمد علی بن محمد طاهر خیابانی تبریزی (م ۱۳۷۳ ق)
۲۱- اسفار الناظرین فی شرح تبصرة المتعلمین تالیف شیخ علی بن حسن علی خنیزی (م ۱۳۶۳ ق)
۲۲- شرح صغیر تالیف سید معز الدین مهدی بن حسن بن احمد حسینی قزوینی (م ۱۳۰۰ ق)
۲۳- حلیة المجتهدین (شرح متوسط) تالیف سید معز الدین مهدی بن حسن بن احمد حسینی قزوینی
۲۴- بصائر السالکین (شرح کبیر) تالیف سید معز الدین مهدی بن احمد حسینی قزوینی
۲۵- رسالة اکمال الدین فی شرح تبصرة المتعلمین تالیف محمد باقر بن مهدی بن محمد باقر موسوی قزوینی
۲۶- ازالة الغواسی مدارک الحواشی حواشی سید محمد کاظم یزدی بر تبصرة المتعلمین  

← شروح بدون نام مشخص


اما شروح و حواشی که نام مشخصی ندارند:
۲۷- شرح تبصرة المتعلمین تالیف زین العابدین ذو المجدین، استاد دانشگاه تهران.
۲۸- شرح تبصرة المتعلمین تالیف ملا محمد شریف بن محمد حسین بن محسن فیض کاشانی.
۲۹- شرح تبصرة المتعلمین تالیف سید محمد علی بن محمد حسین بن اسماعیل حسینی مرعشی معروف به شهرستانی.
۳۰- شرح تبصرة المتعلمین تالیف موسی بن جعفر بن باقر کرمانشاهی (م ۱۳۴۰ ق)
۳۱- شرح تبصرة المتعلمین تالیف ملا محمد مهدی بن محمد سمیع کرمانشاهی
۳۲- شرح استدلالی مختصر بر تبصرة المتعلمین تالیف شیخ محمد فاضل قائینی (م ۱۴۰۵ ق)
۳۳- شرح استدلالی تبصرة المتعلمین تالیف آخوند خراسانی صاحب کفایة الاصول (م ۱۳۲۹ ق)
۳۴- شرح تبصرة المتعلمین تالیف سید حسن بن اسماعیل حسینی قمی حائری
۳۵- شرح تبصرة المتعلمین تالیف شیخ محمد حسین بن شیخ حسین آل ابی خمسین احسائی (م ۱۳۱۰ ق)
۳۶- شرح تبصرة المتعلمین تالیف میرزا صادق آقا مجتهد تبریزی (م ۱۳۵۱ ق)
۳۷- شرح تبصرة المتعلمین تالیف آقا ضیاء الدین بن آقا محمد عراقی نجفی (م ۱۳۶۱ ق)