| دانشنامه فدکیه

ماکس پلانک(1274 - 1366 هـ = 1858 - 1947 م)

ماکس پلانک

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از پلانک)
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
ماکس پلانک
Max planck.jpg
متولد ۲۳ آوریل ۱۸۵۸
کیل، پروس
مرگ ۴ اکتبر ۱۹۴۷ (۸۹ سال)
گوتینگن، نیدرزاکسن، آلمان
ملیت آلمانی
رشته فعالیت فیزیک
محل کار دانشگاه کیل
دانشگاه هومبولت برلین
دانشگاه گوتینگن
کایزر ویلهلم گزلشافت
دانش‌آموختهٔ دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ
دلیل شهرت برای خدمات او به پیشرفت فیزیک با کشف کوانتای انرژی؛
ثابت پلانک
قانون پلانک
معادله فوکر-پلانک
قانون سوم ترمودینامیک
جوایز Nobel prize medal.svg جایزه فیزیک نوبل (۱۹۱۸)
مدال فرانکلین (۱۹۲۷)
مدال کاپلی (۱۹۲۹)
جایزه ادبی گوته (۱۹۴۵)
دین همه خدایی
امضا
امضای ماکس پلانک

ماکس کارل ارنست لودویگ پلانک (به آلمانی: Max Karl Ernst Ludwig Planck) (زاده ۲۳ آوریل ۱۸۵۸ - درگذشته ۴ اکتبر ۱۹۴۷) یکی از مهم‌ترین فیزیک‌دانان آلمان در سده ۱۹ میلادی و اوایل سده ۲۰ بود. او را پدر نظریهٔ کوانتوم می‌شناسند.
محتویات

۱ زندگی
۲ تحصیلات
۳ فعالیت‌های علمی
۳.۱ تئوری کوانتوم
۴ جایزهٔ نوبل
۵ درگذشت
۶ منابع
۷ جستارهای وابسته

زندگی

در ۲۳ آوریل سال ۱۸۵۸ در شهر کیل در کشور آلمان زاده شد. وی فرزند ششم ویلهلم پلانک استاد علوم قضایی دانشگاه شهر بود. افراد خانواده پلانک احترام زیادی برای آموزش و پرورش و فرهنگ و حفظ ارزش‌های سنتی خانواده قائل بودند و پلانک این خصوصیات را از والدین به ارث برده بود. وی در نامه‌هایش گوشه‌ای از زندگی خانواده‌ای خود را بازگو می‌کند که در آن‌ها از گذراندن تابستان در تفرجگاه الدنای کنار دریای بالتیک و بازی کروکه روی چمن و خواندن رمان‌های والتر اسکات در هنگام شب و اجرای نمایش و موسیقی با شرکت افراد خانواده سخن می‌گوید.
تحصیلات

پلانک دوره دبیرستان را در دبیرستان ماکسیمیلان شهر مونیخ گذرانید و در آنجا بود که به علاقهٔ خود به علوم پی برد. پلانک دبیر ریاضیش هرمان مولر را نخستین کسی می‌داند که معنای قوانین فیزیک را برای اولین بار به او فهماند. پلانک یک تیزهوش استثنایی نبود، دبیرانش در دبیرستان از لحاظ رتبه او را به شاگرد اولی نزدیک می‌دانستند اما او را در هیچ زمانی شاگرد اول نشناختند. معلمان وی جز رفتار شخصی خوب و سخت‌کوشی در کار، نشانه‌ای که حاکی از تابناکی هوش یا وجود استعداد خاصی در او باشد، ندیدند.

به هر حال مهارت‌های او در برخوردهای اجتماعی باید از گونهٔ تراز اولی بوده باشد چرا که محبوب معلمان و همکلاسان خود بود. پلانک پس از گذراندن دوره در گیمنازیوم در سال ۱۸۷۴، ابتدا در دوره کارشناسی دانشگاه مونیخ و چندی بعد در دانشگاه برلین مشغول به تحصیل شد. وی به خواندن فیزیک و ریاضیات پرداخت و در پی انتقال به دانشگاه برلین در کلاس‌های فیزیکدانان مشهور آن روز هلمهولتز و گوستاو کیرشهف شرکت کرد. پلانک علاقهٔ خویش به ترمودینامیک را مدیون این دو استاد می‌دانست.

پلانک نظریه مکانیکی گرمای کلاوزیوس را به تفصیل مطالعه کرد و بعدها خاطر نشان ساخت که این مطالعهٔ خصوصی چیزی بود که سرانجام وی را به فیزیک کشاند. پلانک که تحت تأثیر کار و روشنی روش استدلال کلاوزیوس قرار گرفته بود، ترمودینامیک را به عنوان رشتهٔ اصلی خود انتخاب کرد و برای موضوع تز دکترای خویش در دانشگاه مونیخ (سال ۱۸۷۹)، بررسی قانون دوم ترمودینامیک را برگزید.

تز دکترای پلانک مروری بر دو اصل کلاسیک ترمودینامیک بود، اصل اول، اصل بقای انرژی و اصل دوم مفهوم انتروپی (کمیتی که اندازه‌اش در تمام فرایندهای فیزیکی حقیقی، مدام در افزایش است). هیچ‌کدام از راهنمایان دانشگاهی ممتاز تحت تأثیر افکار پلانک دربارهٔ انتروپی و آزمایش‌های پیشنهادی او قرار نگرفت. استاد هلمهولتز تز او را اصلاً نخواند و کیرشهف هم از آن خوشش نیامد، حتی کلاوزیوس که منبع الهام او بود کمترین علاقه‌ای به موضوع نشان نداد. پلانک با آن واکنش استادان نسبت به پایان‌نامه دکترای خود با وقار و آرامش برخورد کرد و با اشتیاقی حتی بیش از پیش به کار برگشت. فارغ‌التحصیل شدن وی به سبب بیماری‌اش با دو سال تأخیر همراه بود، اما با رتبهٔ ممتاز موفق به اخذ درجهٔ دکترایی در سال ۱۸۷۹ شد.
فعالیت‌های علمی

پلانک در سال ۱۸۸۰ با سمت دانشیاری به هیئت علمی دانشگاه مونیخ پیوست و ۵ سال پس از آن به مقام استادی دانشگاه کیل رسید. استخدام به عنوان استاد غیررسمی در دانشگاه کیل پلانک، او را از لحاظ علمی مستقل‌تر ساخت. گوستاو کیرشهف استاد راهنمای قدیمی پلانک در سال ۱۸۸۹ درگذشت و کرسی استادی او در دانشگاه برلین خالی ماند، پلانک به جای کیرشهف به عنوان استاد یار و مدیر مؤسسه فیزیک نظری منصوب شد. روزی پلانک فراموش می‌کند در چه کلاسی از دانشگاه برلین درس دارد، جلوی اتاق دفتر بخش ایستاده و از کارمندی نشانی محل برگزاری درس آن روز پروفسور پلانک را جویا می‌شود کارمند در جواب می‌گوید: «آنجا مرو مرد جوان، تو بسیار جوان‌تر از آن هستی که بتوانی درس پلانک، استاد فرهیخته ما را بفهمی.»
تئوری کوانتوم
نشان افتخار برای کشف ثابت پلانک
تمبر یادبود ماکس پلانک - منتشر شده در ۱۹۵۰ آلمان شرقی

پلانک در پی استقرار در کرسی استادی خویش، توجه خود را معطوف به پدیدهٔ تابش جسم سیاه، مشکل روز فیزیک کلاسیک کرد که آن را نخستین بار کیرشهف به میان آورده بود. پلانک در سال ۱۹۰۰ به این نتیجه رسید که برای توضیح پدیدهٔ تابش جسم سیاه باید ایده کاملاً جدیدی را پیش کشید. وی این فکر را که انرژی نیز مانند ماده از آحاد یا بسته‌های کوچکی درست شده‌است، در میان نهاد. آن بسته را کوانتوم نامید که کلمه‌ای برگرفته از زبان لاتین به معنی «چقدر» و جمع آن «کوانتا» بود، این فکر که با اصول و قوانین آن زمان مطابقت نداشت، بالطبع مخالفانی بوجود آورد؛ ولی این مخالفت‌ها بیش از ۵ سال طول نکشید، زیرا تئوری انیشتین که متکی به تئوری کوانتا بود، بیان شد و ارزش واقعی و حقیقی تئوری پلانک را معلوم نمود. بعد از آن پلانک و انیشتین با یکدیگر مکاتباتی آغاز کردند که تا پایان عمر پلانک ادامه یافت و سبب همکاری‌های مهمی بین آن‌ها در زمینهٔ خواص نور نیز شد.

سهمی که پلانک در پیشبرد علم ادا کرد، او را به یکی از برترین دانشمندان تبدیل کرد. او مورد احترام همکاران خود در همهٔ حوزه‌های علمی و از همهٔ ملیت‌های جهان بود.
جایزهٔ نوبل

در سال ۱۹۱۸ آلبرت اینشتین، نیلز بور و ارنست رادرفورد، که همگی مستحق کسب جایزه نوبل بودند، با توافق پلانک را مستحق‌ترین شخص برای کسب این افتخار دانستند. بدین ترتیب پلانک به اخذ جایزهٔ نوبل نائل آمد و استاد دانشگاه برلین گردید.

به جای انجمن قیصر ویلهلم که در سال ۱۹۱۱ منحل شده بود، انجمن ماکس پلانک برای پیشبرد علم تأسیس شد که خود او از ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۷ ریاست این انجمن را بر عهده داشت.
درگذشت
مزار ماکس پلانک و خانواده او

پلانک در روز ۴ اکتبر ۱۹۴۷ در ۸۹ سالگی در پی یک حملهٔ قلبی درگذشت.

تاریخ او را به پاس دو کشف عمده‌اش به یاد خواهد داشت: کشف نظریه کوانتومی و کشف آلبرت اینشتین. اینشتین در سال ۱۹۴۸ در ستایش‌نامه‌ای که عنوان آن در رثاء ماکس پلانک بود چنین نوشت: «انسان‌های زیادی عمر خود را وقف علم می‌کنند اما آن‌ها همه به خاطر خودِ علم آن کار را نمی‌کنند. عده‌ای برای آن به معبد علم می‌آیند که علم به آن‌ها فرصت بروز استعدادهای ویژه‌شان را می‌دهد. برای این گروه علم گونه‌ای ورزش است که آن‌ها از تمرین در آن به وجد می‌آیند، مانند آن ورزشکاری که از تمرین دادن به ماهیچه‌های قوی خود شاد می‌شود. گروه دیگری از انسان‌ها به معبد علم برای عرضه توده مغز خود می‌آیند به آن امید که از آن کار بازده مفیدی بیندوزند. این عده تنها از آن رو سر از کار علمی درمی‌آورند که شرایط گزینش حرفه انتخابی را به حسب اتفاق پیش روی آن‌ها نهاده‌است. اگر شرایط حاکم بر آن گزینش به گونه دیگری بود، آن‌ها ممکن بود سیاست‌مدار یا مدیر تجاری بشوند. چنانچه پیش آید که خدا فرشته‌ای از فرشتگان خود را برای بیرون راندن گروه‌هایی که نام بردیم از معبد به پایین بفرستد، بیم آن دارم که معبد از بن خالی شود. با این حال هنوز شمار اندکی از عابدان در آن باقی خواهند ماند برخی از زمان‌های گذشته و برخی از عصر خود ما. پلانک ما جای در گروه اخیر دارد و از این روست که ما همه او را دوست داریم.»
منابع

وبگاه ایرانیکا بازبینی شده در ۳۱ اردیبهشت ۸۶
وبگاه آفتاب بازبینی شده در ۳۱ اردیبهشت ۸۶
دانشنامه رشد

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ماکس پلانک موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ماکس پلانک در ویکی‌گفتاورد موجود است.
جستارهای وابسته

فیزیک
فیزیک نظری
مکانیک کلاسیک

داده‌های کتابخانه‌ای

WorldCat Identities VIAF: 34487615 LCCN: n80038130 ISNI: 0000 0001 1024 5894 GND: 118594818 SELIBR: 233104 SUDOC: 02888566X BNF: cb12108412n (داده‌ها) MGP: 20750 NLA: 35424988 NDL: 00452924 NKC: jn20000604452 BNE: XX1072756 SNAC: w64m961m

[نمایش]

نبو

فهرست برندگان جایزهٔ نوبل فیزیک
[نمایش]

نبو

برندگان مدال کاپلی ۱۹۰۱–۱۹۵۰
رده‌ها:

ماکس پلانکاستادان دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخاعضای افتخاری آکادمی علوم اتحاد جماهیر شورویاعضای انجمن ماکس پلانکاعضای فرهنگستان سلطنتی هنر و علوم هلنداعضای فرهنگستان علوم باواریااعضای فرهنگستان علوم پروساعضای مکاتبه‌ای فرهنگستان علوم سن پترزبورگاعضای هیئت علمی دانشگاه کیلاعضای هیئت علمی دانشگاه هومبولت برلیناهالی کیلبرندگان جایزه نوبل اهل آلمانبرندگان جایزه نوبل فیزیکبرندگان مدال ماکس پلانکترمودینامیک‌داناندادارباوران اهل آلماندانشمندان خداباوردانشمندان فیزیک نظریدانش‌آموختگان دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخدانش‌آموختگان دانشگاه هومبولت برلیندرگذشتگان ۱۹۴۷ (میلادی)درگذشتگان به علت سکته قلبیدریافت‌کنندگان پور لی میریتدریافت‌کنندگان مدال کاپلیزادگان ۱۸۵۸ (میلادی)سیاستمداران حزب مردمی آلمانفیزیک‌دانان اهل آلمانفیزیک‌دانان سده ۱۹ (میلادی)فیزیک‌دانان سده ۲۰ (میلادی)فیزیک‌دانان کوانتومفیزیک‌دانان نورلوتری‌های سابقیکاهای پلانکیکاهای طبیعی