آية الله حاج آقا حسين البروجردي(1292 - 1380 هـ = 1875 - 1961 م)

آية الله حاج آقا حسين البروجردي(1292 - 1380 هـ = 1875 - 1961 م)


رابطه آیت الله بروجردی قده با انیشتین و بیان ایشان درباره نظریه نسبیت او








ورود حضرت آیت الله سید حسین طباطبایی بروجردی به قم
ساعت و تقویم روز ایران
امروز: ۱۳۹۸/۵/۲۷
۰۱:۱۶:۳۱

صفحه اصلی
وبلاگ
رویدادهای تاریخی
رویدادهای امروز
تقویم سال
تبدیل تاریخ
قبله نما
محاسبه سن شما
اوقات شرعی
تماس با ما

صفحه اصلی تقویم شمسی ورود حضرت آیت الله سید حسین طباطبایی بروجردی به قم

ورود حضرت آیت الله سید حسین طباطبایی بروجردی به قم

تقویم : شمسی تاریخ رویداد : 1323/10/9

پس از ارتحال آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم در سال 1315 ش، مسؤولیت اداره حوزه بر عهده سه تن از مراجع بزرگ عصر به نام حضرات آیات: سید محمدتقی خوانساری، سید محمد حجت کوه کمره ای و سید صدرالدین صدر قرار گرفت و این مراجع سه‌گانه به مدت هشت سال، حوزه عظیم قم را به نحو احسن اداره کردند. در سال 1323 ش به دنبال بیماری آیت الله سید حسین بروجردی و بستری شدن ایشان در یکی از بیمارستان‌های شهر ری، دانشوران ساکن قم برای دعوت ایشان به قم و اقامت در آن شهر، اصرار زیادی ورزیدند و آن عالم بزرگ پس از بهبودی و تفأل به قرآن، هجرت به قم را برگزیدند. در نهایت معظم له با حمایت یارانی مجتهد و راستین در 9 دی 1323 ش برابر با 14 محرم 1364 ق وارد قم شد و زعامت شیعیان را به عهده گرفت. آیت الله بروجردی تا پایان عمر به مدت نزدیک به هفده سال در قم ماند و حوزه علمی این شهر را با رونقی روز افزون قرین ساخت. در طی دوران حضور این عالم برجسته و مرجع کل، عالمان نامداری در محضرش پرورش یافتند و خدمات و آثار و برکات فراوانی ارائه گردید.
رویدادهای مرتبط

رحلت فقیه جلیل و مرجع کبیر آیت الله سید صدرالدین صدر
رحلت عالم و فقیه بزرگ، آیت الله روح الله کمالوند خرم آبادی
ارتحال فقیه و عالم دینی، آیت الله میرزا هدایت الله وحید گلپایگانی
رحلت فقیه بزرگ و استاد برجسته حوزه علمیه قم، آیت الله میرزا محمد فیض قمی
تولد امام خمینی رهبر انقلاب در خمین
رحلت فقیه بزرگ و عالم مجاهد آیت الله میرسید علی آیت نجف آبادی
شهادت روحانی مجاهد، آیت الله حسین غفاری در زندان رژیم پهلوی
رحلت عالم بزرگوار آیت الله شیخ علی جواهری

ساعت و تقویم روز ایران

تمامی حقوق این وب سایت محفوظ می باشد.







سید حسین طباطبایی بروجردی
(تغییرمسیر از سید حسین طباطبائی بروجردی)
برای دیگر کاربردها طباطبائی را ببینید.
سید حسین طباطبائی بروجردی بروجردی.jpg
اطلاعات فردی
تاریخ تولد: صفر سال ۱۲۹۲ق
زادگاه: بروجرد
محل زندگی: بروجرد، اصفهان، نجف، قم
تاریخ وفات: شوال سال ۱۳۸۰ق
محل دفن: مسجد اعظم
شهر وفات: قم
اطلاعات علمی
استادان: سید محمد باقر درچه ای • میرزا ابوالمعالی کلباسی • سید محمدتقی مدرس • آخوند کاشی • جهانگیرخان قشقایی • آخوند خراسانی • سیدمحمدکاظم یزدی • شریعت اصفهانی
شاگردان: امام خمینی • گلپایگانی • منتظری • سیستانی • صافی گلپایگانی • فاضل لنکرانی • مکارم شیرازی • شبیری زنجانی
اجازه روایت از: آخوند خراسانی • شیخ الشریعه اصفهانی • شیخ محمد تقی اصفهانی(آقا نجفی اصفهانی) • سید ابوالقاسم دهکردی اصفهانی • آقابزرگ تهرانی• علم­ الهدی ملایری.
اجازه اجتهاد از: آخوند خراسانی • شیخ الشریعه اصفهانی • سید ابوالقاسم دهکردی
تألیفات: جامع احادیث الشیعة • انیس المقلدین • صراط النجاة • توضیح المسائل • بیوت الشیعة • حاشیة علی وسائل الشیعة و...
سایر: مرجع تقلید
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی: حمایت از فلسطین • مخالفت با تغییر خط • مبارزه با بهاییت
اجتماعی: حمایت از محرومان • تأسیس مراکز اسلامی در کشورهای مختلف • ایجاد بناهای مذهبی و علمی • اعزام مبلغ به خارج از ایران • رونق بخشیدن به حوزه علمیه قم • تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی

سید حسین طباطبائی بروجردی (۱۲۹۲ق-۱۳۸۰ق/ ۱۲۵۴ش-۱۳۴۰ش) از مراجع تقلید شیعه که هفده سال زعیم حوزه علمیه قم و پانزده سال مرجع عام شیعیان جهان بود.

آیت الله بروجردی از شاگردان آخوند خراسانی بود که بعد از بازگشت از نجف در بروجرد ساکن شد. چند سال پس از درگذشت عبدالکریم حائری یزدی به دعوت مراجع سه گانه (حجت،‌ خوانساری، صدر) به قم آمد و ریاست حوزه علمیه قم را بر عهده گرفت. پس از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی، بروجردی مهم‌ترین مرجع شیعیان بود و در دهه ۱۳۳۰ش مرجع عام شیعیان محسوب می‌شد.

در دوران آیت الله بروجردی حوزه علمیه قم گسترش و تعداد طلاب افزایش زیادی یافت. با حمایت‌‌های ایشان آثار حدیثی و فقهی متعددی احیاء و منتشر شد. مجموعه بزرگ جامع احادیث الشیعه تحت نظر او تدوین شد.

بروجردی به تقریب مذاهب اسلامی اهمیت می‌داد و در این راستا نماینده‌ای برای عضویت در دارالتقریب به مصر فرستاد. فتوای معروف محمود شلتوت برای به رسمیت شناخته شدن فقه شیعه نزد اهل سنت نتیجه فعالیت‌های آیت‌الله بروجردی بود.

اعزام مبلغ به مناطق مختلف ایران و خارج کشور، ایجاد مراکز بزرگ علمی و مذهبی، ساخت مساجد و مدارس در ایران و کشورهای مختلف، درخواست برای گنجاندن درس تعلیمات دینی در دوره ابتدایی مدارس ایران و... از مهم‌ترین اقدامات دینی، سیاسی و اجتماعی او است.
محتویات

۱ زندگینامه
۲ حیات علمی
۲.۱ تحصیل در نجف
۲.۲ اقامت در نجف
۲.۳ اقامت در مشهد
۲.۴ بازگشت به بروجرد
۲.۵ اقامت در قم
۲.۶ آثار علمی
۲.۷ شاگردان
۲.۸ مرجعیت
۲.۹ اجازات
۲.۱۰ روش تدریس
۳ ویژگی­‌های اخلاقی
۴ اقدامات مذهبی و اجتماعی
۴.۱ اعزام نماینده به خارج کشور
۴.۲ تقریب مذاهب اسلامی
۴.۲.۱ اقدامات در جهت تقریب
۵ فعالیت‌های سیاسی
۶ پانویس
۷ منابع
۸ پیوند به بیرون

زندگینامه

سید حسین بروجردی در صفر سال ۱۲۹۲ق در بروجرد به دنیا آمد. پدرش سید علی طباطبایی، از علمای شهر و مادرش سیده آغابیگم، دختر سید محمدعلی طباطبائی بود.[۱] نسب ایشان، با ۳۲ واسطه به امام حسن(ع) می‌رسد.[۲]

ازدواج

گاهشمار زندگی سید حسین بروجردی
[نهفتن]
۱۲۵۴ تولد
۱۲۶۱ آغاز تحصیل در مکتب خانه
۱۲۷۱ عزیمت به اصفهان و اقامت ده ساله
۱۲۷۴ ازدواج
۱۲۸۱ عزیمت به نجف اشرف و اقامت هشت ساله
۱۲۸۲ دریافت اجازه نامه از سید ابوالقاسم دهکردی
۱۲۸۹ دریافت اجازه نامه از آخوند خراسانی و شیخ الشریعة اصفهانی
۱۲۸۹ بازگشت به بروجرد به درخواست پدر
۱۲۹۰ مرگ پدر و کفالت برادران و خواهران
۱۲۹۰ درگذشت آخوند خراسانی
۱۲۹۴ مرگ «آغانازنین» دخترش
۱۳۰۱ مسافرت به مشهد و اقامت چند ماهه
۱۳۰۶ اعتراض به انتصاب فردی بهایی در ادارات بروجرد و ترک بروجرد به قصد نجف اشرف
۱۳۰۶ سفر حج و توقف ۸ ماهه در نجف و بازداشت در هنگام ورود به ایران و توقف صد روزه در تهران
۱۳۱۱ دوران پنج ساله فشار و اختناق رضاخان
۱۳۱۳ آغاز مرجعیت پس از درگذشت شیخ محمدرضا دزفولی از علمای خوزستان
۱۳۱۸ انتشار حاشیه وی بر عروه به عنوان رساله عملیه
۱۳۲۳ مسافرت به تهران جهت معالجه و توقف ۷۰ روزه
۱۳۲۳ عیادت محمدرضا پهلوی از وی در ۱۳ آذر
۱۳۲۳ عزیمت به قم در ۲۶ صفر به درخواست علما و اقامت در قم تا پایان عمر
۱۳۲۵ پیام به شاه درباره گنجاندن تعالیم دینی در مدارس ابتدایی
۱۳۴۰ درگذشت در ۱۱ شوال ۱۳۸۰ق/۱۰ فروردین


آیت الله بروجردی از همسر نخست خود، دو پسر و سه دختر داشت که همه‏ در کودکی وفات کردند؛ جز یکی از دختران، به نام آغا نازنین که دو سال پس از ازدواج با عموزاده خود به نام بهاء الدین طباطبائی، هنگام زایمان، درگذشت.

ازدواج دوم ایشان با دختر حاج محمد جعفر روغنی اصفهانی بود که نتیجه این ازدواج دو دختر و دو پسر است.

همسر سوم آیت الله بروجردی نیز دختر سید عبدالواحد طباطبایی عموزاده ایشان بود.[۳]
خبر درگذشت آیت الله بروجردی در روزنامه کیهان

فرزندان

سید محمدحسن طباطبائی بروجردی در سال ۱۳۰۴ش در بروجرد متولد شد. نوشتن اکثر امور استفتائی آیت­ الله بروجردی به عهده ایشان بود. وی در سال ۱۳۵۶ش در شهر قم دار فانی را وداع گفت.
سید احمد طباطبائی بروجردی در سال ۱۳۱۶ش در بروجرد متولد شد و در جوانی و در سال ۱۳۵۲ش در قم از دنیا رفت.
آغا فاطمه احمدی طباطبایی، دختر بزرگ آیت الله بروجردی و همسر سید جعفر احمدی، بود که در سال ۱۳۷۲ش و در ۸۰ سالگی در قم درگذشت.
آغا سکینه احمدی، دختر دوم ایشان است و در سال ۱۳۱۲ش به دنیا آمد. او همسر سید محمدحسین علوی طباطبایی بروجردی بود.

وفات

قبر آیت الله بروجردی در مسجد اعظم

آیت الله سید حسین بروجردی در ۱۳ شوال ۱۳۸۰ق برابر با ۱۰ فروردین ۱۳۴۰ش، از دنیا رفت و پیکر ایشان تشییع و سپس با نظر آیت ­الله بهبهانی، محمدحسن طباطبائی بروجردی(فرزند آیت الله بروجردی)، بر جنازه پدرش نماز خواند و در مسجد اعظم به خاک سپرده شد.

در پی درگذشت آیت الله بروجردی، سفرا و نمایندگان کشورهای اسلامی ابراز همدردی کردند. کشورهای شوروی، آمریکا و انگلیس پرچم­‌های سفارتخانه­‌ها و کنسول­گری‌های خود را در ایران به نشانه احترام به صورت نیمه افراشته نگه داشتند.[۴]
حیات علمی

سید حسین بروجردی در ۷ سالگی وارد مکتب خانه شد و پدرش چون پیشرفتش را دید، او را به حوزه علمیه نوربخش بروجرد برد.

وی در سال ۱۳۱۰ق برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت و در درس حاج سید محمد باقر درچه‏ ای، میرزا ابوالمعالی کلباسی و سید محمدتقی مدرس شرکت کرد. ایشان در درس فلسفه‏ آخوند کاشی و جهانگیرخان قشقایی نیز شرکت کرد.[۵]

بعد از چهار سال تحصیل در اصفهان، در ربیع الاول سال ۱۳۱۹ق به بروجرد مراجعت کرد.
تحصیل در نجف

سید حسین بروجردی در ۲۷ سالگی از بروجرد به نجف رفت و در درس آخوند خراسانی شرکت و نه سال از محضر درس ایشان استفاده کرد. دیگر اساتید ایشان در نجف سید کاظم یزدی و شریعت اصفهانی بودند.
اقامت در نجف

در سال ۱۳۴۵ق رئیس اداره ثبت احوال بروجرد، شخصی بهایی را به معاونت خود منصوب کرد. همچنین مراسمی با حضور زنان برهنه، در سطح شهر به راه افتاده بود. این اخبار به گوش آیت الله بروجردی رسید، ایشان در اعتراض به این رفتار، قصد مسافرت به عتبات کرد؛ ولی فرماندار بروجرد مسئول اداره ثبت احوال را برکنار کرد. گرچه بعد از چند ماه بر اثر اعمال خلاف شرع مسئولین کشوری، به طرف عتبات رفته و در نجف ساکن گردید.[نیازمند منبع]

در جریان تحصن علما در قم علیه اعمال رضاشاه پهلوی، علمای نجف تصمیم گرفتند اعتراض خود را به گوش رضاشاه برسانند، بنابراین آیت الله بروجردی و شیخ احمد شاهرودی را به نماینده خود انتخاب کردند تا با علمای قم دیدار کنند؛ اما ماموران شاه این دو را در قصر شیرین دستگیر کرده و به تهران منتقل کردند. وقتی رضاشاه به دیدار آیت الله بروجردی آمد، وی بعد از نصیحت شاه اعلام کرد قصد سفر به مشهد را دارد.
اقامت در مشهد

ایشان بعد از ماجرای دستگیری در قصر شیرین و انتقال به تهران، مستقیماً از تهران به سوی مشهد حرکت کرد و مدت ۸ماه در مشهد اقامت داشت. به درخواست آیت الله محمد کفائی (فرزند آخوند خراسانی) و آیت الله سید حسین طباطبایی قمی، شب‌ها در مسجد گوهرشاد، نماز جماعت اقامه می‌کرد.

آیت الله بروجردی بعد از ۸ ماه تصمیم گرفت به بروجرد برگردد که در راه بازگشت در قم توقف کرد و شیخ عبدالکریم حائری، از ایشان خواست در قم بماند و تدریس کند.
بازگشت به بروجرد

اصرار طبقات مختلف بروجرد و درخواست‌­های مکرر از آیت الله بروجردی برای بازگشت به بروجرد، باعث شد ایشان تصمیم به بازگشت بگیرد.

سید حسین بروجردی در سال ۱۳۶۴ق برای معالجه از بروجرد به تهران آمد. در این هنگام چند نفر از فقهای سرشناس حوزه علمیه قم خصوصا امام خمینی از آیت­ الله بروجردی جهت اقامت در قم و قبول مرجعیت شیعه و مدیریت حوزه دعوت کردند.[۶]
اقامت در قم

سرانجام ایشان در ۲۶ صفر ۱۳۶۴ق وارد قم شده و برخی علماء از جمله امام خمینی، سید محمد محقق داماد و مرتضی حائری برای نشان دادن اهمیت دروس ایشان و تشویق فضلا به حضور درآن دروس، همراه با شاگردان خود در مجالس درس ایشان حضور می­ یافتند.[۷]

همچنین سید صدرالدین صدر که در صحن حرم حضرت معصومه(س) اقامه نماز جماعت می­ کرد، جایگاه نماز خود را به آیت الله بروجردی واگذار کرد. سید محمد حجت، جایگاه تدریس خود را در اختیار وی قرار داد. سید محمد تقی خوانساری نیز برای احترام در درس ایشان شرکت می‌کرد.[۸]
آثار علمی
نوشتار اصلی: فهرست آثار آیت‌الله بروجردی
کتاب جامع احادیث الشیعه

مجموعه تألیفات آیت‌الله بروجردی در دو بخش به زبان عربی و فارسی به بیش از بیست جلد می‌رسد و در چهار رشته رجال، حدیث، فقه و اصول فقه بوده و در فلسفه، منطق، عقائد و شعر هم، آثاری به وی نسبت داده شده است.[۹] مشهورترین اثر او جامع الاحادیث است که با نظارت آیت‌الله بروجردی و همکاری بیست تن از شاگردان او نگارش یافته است.[۱۰] فیش‌برداری کتاب پس از هفت سال به پایان رسید و اسماعیل معزی ملایری، علی‌پناه اشتهاردی و محمد واعظ‌زاده خراسانی آن را بازبینی کردند. باب‌بندی کتاب هم توسط اسماعیل معزی ملایری صورت گرفت.[۱۱]
شاگردان

برخی شاگردان آیت الله سید حسین بروجردی عبارتند از:

امام خمینی
سید محمد رضا گلپایگانی
مرتضی مطهری
حسینعلی منتظری
سید علی حسینی سیستانی
علی صافی گلپایگانی
لطف الله صافی گلپایگانی
محمد فاضل لنکرانی
ناصر مکارم شیرازی
سید موسی شبیری زنجانی
جعفر سبحانی
اکبر هاشمی رفسنجانی
محمدصادق حائری شیرازی

مرجعیت

اگر چه بسیاری از مردم و عده­‌ای از بزرگان، در مدتی که آیت الله بروجردی در بروجرد بود، او را به عنوان مرجع تقلید خویش برگزیده بودند، دوره نخست مرجعیت ایشان به طور رسمی، با انتشار رساله عملیه آغاز شد. مراجع محلی که با آیت الله بروجردی آشنایی داشتند، مقلدان خود را به او ارجاع می­‌دادند.[نیازمند منبع]

یک سال پس از اقامت آیت­ الله بروجردی در قم و بعد از ارتحال آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، اکثر مقلدان ایشان به آیت ­الله بروجردی رجوع کردند و بعد از رحلت آیت­ الله سید حسین طباطبائی قمی، آیت الله بروجردی، مرجع واحد جهان تشیع شد.[نیازمند منبع]
اجازات

اجازه نامه اجتهاد از آخوند خراسانی، شیخ الشریعه اصفهانی و سید ابوالقاسم دهکردی.

اجازه نامه روایی از آخوند خراسانی، شیخ الشریعه اصفهانی، شیخ محمد تقی اصفهانی معروف به آقا نجفی اصفهانی، سید ابوالقاسم دهکردی اصفهانی، آقابزرگ تهرانی و علم­ الهدی ملایری.
روش تدریس
مجلس درس سید حسین بروجردی کنار صحن آستانه مقدسه قم

روش ایشان در تدریس علم اصول، ساده ­گویی و کوتاه کردن مطالب و اجتناب از مباحث زائد بود.

ایشان همچون علمای سلف مثل شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، شیخ طبرسی و علامه بحرالعلوم، در علوم اسلامی دارای جامعیت بود. در فقه شیوه ­ای استنباطی را به کار برد. علاوه بر این، به تتبع و جستجو در اقوال پیشینیان و نظریات قدما در فقه (چه شیعه و چه سنی) می­ پرداخت.

او در علم رجال روشی منحصر به فرد و ابتکاری داشت. سندهای احادیث کتاب کافی، تهذیب، استبصار و... را از متون آنها جدا کرده و با دقت مطالعه می‌کرد و این کار دست آوردهای ارزشمندی نصیب محققان می‌کرد.
ویژگی­‌های اخلاقی

اخلاص: او خدا را با تمام وجود باور کرده بود، هر وقت سخن از خدمات ایشان به میان می‌آمد، می‌گفت: "خلص العمل فان الناقد بصیر؛ عمل خود را خالص کن زیرا بازرس عمل بسیار بیناست."[۱۲]
اشتیقاق به فراگیری علم: ایشان تا آخر عمر لحظه‌­ای دست از کسب علم و معرفت برنداشت. از ایشان نقل است که: "من از مطالعات علمی خسته نمی‌­شوم، بلکه هر‌گاه از کارهای دیگر خسته می‌­شوم، با مطالعات علمی خستگی خود را رفع می‌کنم."[۱۳]
سعه صدر: او در عین قدرت و توانایی، تملک نفس نشان داده، بی‌مهری‌های مخالفان خود را با شرح صدر شگفت‌انگیزی نادیده می‌گرفت و از لغزش­های آنان صرف نظر می‌کرد و این خود یکی از عوامل بسیار مهم و شدید التأثیر در سازمان یافتن ریاست کامل و بلامنازع برای او بود.[۱۴]
اهتمام به دین: در آخرین روزهای عمرشان وقتی خبر دادند پرفسور موریس متخصص قلب، از پاریس برای معالجه ایشان به قم آمده است. ایشان را به حضور نپذیرفتند و از همراهان خواستند اتاق را مرتب کنند و شانه­‌ای به ایشان بدهند تا محاسن خود را مرتب کند و وقتی به ایشان عرض کردند، اشکالی ندارد، چون حال شما خیلی خوب نیست، گفته بود: "من امروز پیشوای مسلمین هستم، نباید در مقابل یک بیگانه به این حال باشم."[۱۵]
مقابله با عوام‌زدگی: در مسائل مربوط به عزاداری امام حسین(ع) که‌گاه آلوده با کارهای خلاف می­ شد و بعضی حاضر نیستند تذکر لازم را به این افراد بدهند، او وظیفه خود را انجام می­ داد و از هیچ چیز باک نداشت.[۱۶]
کظم غیظ: آیت الله بروجردی در امور دنیایی با خود عهد کرده بود، اگر عصبانی شود یک سال تمام روزه بگیرد و یک بار که عصبانی شد، یک سال تمام (به غیر از روزهای حرام) روزه گرفت.[۱۷]
آرزوی شهادت: آیت الله سید محمد رضا گلپایگانی نقل می‌کند: "مرحوم آیت‌الله بروجردی بسیار اظهار تأسف می­ کردند، به سبب این که با فراهم شدن زمینه شهادت این فیض بزرگ را درک نکردند و به مقام شهادت نایل نشدند."[۱۸]
روشن‌بینی:مرتضی مطهری می‌گوید: "یکی از مزایای برجسته آیت‌الله بروجردی که نماینده طرز تفکر روشن وی بود، علاقه­ مندی وی به تأسیس دبستان‌­ها و دبیرستان­‌های جدید تحت نظر سرپرستان متدین بود که دانش آموزان را هم علم بیاموزند و هم دین. ایشان دیانت مردم را در بی‌­خبری و بی‌­اطلاعی و بی‌­سوادی جستجو نمی‌کرد، بلکه معتقد بود که اگر مردم عالم شوند و دین هم به طور صحیح و معقول به آنها تعلیم گردد، هم دانا خواهند شد و هم متدین. آن مقداری که من اطلاع دارم، مبالغ زیادی از وجوه و سهم امام را اجازه داد که صرف تأسیس بعضی از دبیرستان‌­ها شود.[۱۹]

اقدامات مذهبی و اجتماعی
مسجد اعظم قم در مجاورت حرم حضرت معصومه(س) به ابتکار و پیگیری آیت الله بروجردی ساخته شد

حمایت از نیازمندان: در سال­های آخر حضور ایشان در بروجرد به علت جنگ دوم جهانی، قیمت آذوقه و مواد غذایی، افزایش پیدا کرده بود و مردم در تنگنا قرار گرفته بودند، از این رو همه بزرگان شهر را به خانه خود دعوت و تشویق کرد به بیچارگان کمک کنند و بیشترین کمک توسط شخص ایشان و از مایملک پدری تأمین گردید.

تأسیس کارخانه برق: در زمان حضور ایشان، شهر بروجرد از نعمت برق محروم بود. با درایت و مدیریت ایشان و نیز پیگیری و حمایت برخی از خیرین متدین، این شهر، دارای کارخانه برق شد.

گسترش کیفی و کمی حوزه علمیه قم: با مدیریت ایشان تحولاتی از نظر سیاسی، اجتماعی در زمینه تألیف، تصنیف و­ ترجمه، چاپ کتب فقهی و... و همین طور در اداره حوزه­های علمیه و سازماندهی آن پدید آمد.

نشر مجلات و کتب با محتوای دینی اسلامی: نخستین نشریات علمی حوزوی از جمله نشریه مکتب اسلام که توسط جمعی از فضلای خوشفکر و روشن اندیش منتشر می­ شد، با حمایت ایشان بود.

تجدید حیات حوزه علمیه بروجرد

ایجاد ابنیه­ بزرگ مذهبی و علمی: از جمله: مسجد اعظم قم، مدرسه نجف، مدرسه کربلا، مسجد بغداد، بیمارستان نجف، حسینیه و حمام سامرا، مدرسه کرمانشاه، مسجد بزرگ طرابلس لبنان، چهار مسجد بزرگ در آفریقا، قبرستان وادی السلام قم، مدرسه آیت الله بروجردی در قم، بیمارستان نکویی قم، مسجد و مرکز اسلامی هامبورگ آلمان، کتابخانه مدرسه نجف، کتابخانه مدرسه کرمانشاه و....
اعزام نماینده به خارج کشور
نام نماینده محل استقرار زمان فعالیت
محمد محققی لاهیجانی آلمان - مرکز اسلامی هامبورگ ۱۳۳۴ش. تا فوت آیت الله بروجردی
مهدی حائری یزدی آمریکا - واشنگتن از حدود ۱۳۳۸ش.
عبدالحسین فقیهی رشتی - سید محمدتقی طالقانی عربستان
محمدتقی قمی مصر - دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه‌
سید صدرالدین بلاغی انگلستان
محمد شریعت اصفهانی ‌ پاکستان - کراچی ۱۳۳۱ش. تا پایان عمر

آیت الله بروجردی نمایندگانی را به کشورهای مختلف میفرستاد. قبل از وی اگر چه بعضی از مراجع مانند سید ابوالحسن اصفهانی نمایندگان و مبلغانی را به مناطقی مانند هندوستان، زنگبار و مسقط فرستادند، اما این اعزام‌ها محدود و موقت و در مناسبت‌های خاصی انجام می‌شد، ولی آیت الله بروجردی در این وادی نیز به سرمایه گذاری کلان عنایت داشت.
تأسیس مرکز اسلامی هامبورگ از جمله اقدامات آیت الله بروجرودی برای نشر معارف شیعی در اروپا بود

مرکز اسلامی هامبورگ: از مهمترین مراکز اسلامی و شیعی در آلمان و اروپاست. در ۱۳۳۲ تصمیم به تأسیس مرکز گرفته شد و طی نامه‌ای به آیت الله بروجردی، این پیشنهاد مطرح شد. وی ضمن استقبال از این طرح، مبلغ ده هزار تومان به عنوان نخستین رقم مالی برای انجام این کار حواله کردند. [۲۰] در سال ۱۳۳۴ محمد محققی لاهیجانی به عنوان نماینده آیت الله بروجردی و امام مسجد آغاز به کار کرد. پس از وفات آیت الله بروجردی و بازگشت محققی به ایران، سید محمد حسینی بهشتی مدیریت این مرکز را بر عهده گرفت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مدتی سید محمد خاتمی، محمد مجتهد شبستری، علی مقدم و محمد باقر انصاری در آن به فعالیت مشغول بودند و هم اکنون نیز این مرکز دینی و فرهنگی در هامبورگ فعال است.[۲۱][۲۲]

آمریکا: مهدی حائری یزدی فرزند شیخ عبدالکریم حائری یزدی تا پیروزی انقلاب در واشنگتن از طرف آیت الله بروجردی نماینده بود. وی علاوه بر تبلیغ در دانشگاه‌ها نیز تحصیل و تدریس میکرد. [۲۳][۲۴]
عربستان: سید محمدتقی طالقانی نماینده آیت الله بروجردی بود. او بعد از استقرار در آن کشور و پیگیری‌های بسیار، زمینه تأسیس مرکزی در شهر مدینه ایجاد کرده بود که به دلایلی متوقف شد.[۲۵] عبدالحسین فقیهی رشتی نیز به نمایندگی از آیت الله بروجردی، هر سال چندین ماه در مکه و مدینه به سر می‌برد و علاوه بر بیان مسائل شرعی، به دریافت وجوه شرعی می‌پرداخت. او ۳۰ سال نماینده آیت الله بروجردی در امور حجاج بود.[۲۶]
مصر: محمدتقی قمی از ۱۳۱۷ش با هدف تقریب مذاهب به قاهره رفت. ضمن تدریس زبان و ادبیات فارسی، برای معرفی تشیع تلاش میکرد. به همت وی و برخی علمای شیعی و سنی در ۱۳۲۷ش «‌دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه‌» تأسیس شد. آیت الله بروجردی، قمی را به عنوان نماینده خود در مصر و دارالتقریب تأیید کرد و به واسطه وی با شیوخ الازهر مکاتباتی داشت. [۲۷]
انگلستان: سید صدرالدین بلاغی نماینده آیت الله بروجردی در نهضت ملی شدن نفت بود. وی پس از نهضت نفت به نمایندگی آیت الله بروجردی، عازم انگلستان شد و در آنجا به تبلیغ پرداخت. در نامه‌ای آیت الله بروجردی از سفر ایشان اظهار خرسندی میکند:

«‌بسم الله الرحمن الرحیم/ بعرض عالی می‏رساند، مرقوم محترم که حاکی از صحت مزاج عالی بود واصل گردید، مطالبی را که مرقوم داشته بودید مکرراً با دقت مطالعه نمودم بی‏اندازه از این مسافرتی که به منظور تقویت اسلام انجام داده‏اید مسرور شدم و از این که اظهار رضایت به مسافرت لندن هم فرموده بودید نیز کمال مسرت حاصل شد، ولکن جمع مابین این مسافرت فعلاً با انتظار شرکت در آکادمی یا معهد که مرقوم شده بود چه نحو می‏شود، متحیر شدم. هر قسم بنظر خودتان صلاح است و جمع مابین دو مقصد حاصل می‏شود مرقوم دارید. مکتوبی به یکی از آقایان تجار که در طهران هستند نوشتم تحقیق کنند وضع عائله جناب مستطاب عالی را بهتر اطلاع دهند. پس از اطلاع امیدوارم رفع نگرانی جنابعالی از این حیث بشود و چنانچه خودتان هم احتیاجاتی داشته باشید با تعیین آدرس کامل اطلاع دهید. حقیر بی‏اندازه مسافرت امثال جناب مستطاب عالی را بممالکی که ممکن است موجب توسعه و تقویت دیانت مقدسه اسلام باشد لازم می‏دانم ولکن تا حال کمتر اشخاصی را واجد اوصاف احراز کرده‏ام. در مواقع توجه و دعاء امیدوارم حقیر را فراموش نفرمایید. والسلام علیکم و رحمةاللَّه برکاته، ۱۸ محرم ۱۳۸۰. حسین الطباطبایی/ چنانچه میسر باشد با جناب مستطاب حجةالاسلام آقای حاج آقا مهدی حائری تماس داشته باشید ولو بمکاتبه گمان می‏کنم مفید باشد.‌»

پاکستان: شیخ محمد شریعت اصفهانی فرزند شیخ الشریعه اصفهانی و داماد آقا ضیاء عراقی بود. در زمان زعامت آیت الله بروجردی از نجف به ایران آمد. با سید محمدکاظم عصار و حسینعلی راشد مرتبط بود. در ۱۳۳۱ش به عنوان نماینده آیت الله بروجردی راهی کراچی شد[۲۸] و تا پایان عمر در آنجا ماند. در فروردین ۱۳۵۷ درگذشت. [۲۹] [۳۰]

تقریب مذاهب اسلامی

آیت الله بروجردی به تقریب و وحدت میان مذاهب اسلامی توجه داشت. مسائل بین المللی و حملات بیگانگان به خاک مسلمین همانند جنگ جهانی، تجزیه عثمانی، جنگ ایتالیا علیه لیبی، تأسیس اسرائیل، جنگ هند و پاکستان و.. در ایجاد تفکر تقریب نقش داشت.[۳۱] بروجردی نزد سید محمدباقر درچه‌ای و شریعت اصفهانی تلمذ کرده است. این دو از حامیان اندیشه تقریب بودند. [۳۲]
اقدامات در جهت تقریب

عنایت به فقه مقارن: آیت الله بروجردی در مسائل فقه به فقه مقارن در مسائل خلافی اهمیت می‌داد. معتقد بود که مسائل فقهی نه تنها در سطح مذهب امامیه بلکه باید در سطح همه مذاهب فقهی اسلامی بحث شود و ادله همه مذاهب منظور گردد. از همین رو کتاب «‌مسائل الخلاف‌» شیخ طوسی را چاپ کرد و حتی گاهی این کتاب را با خود به جلسه درس می‌آورد. [۳۳]
بروجردی معتقد بود «‌فقه شیعه در حاشیه فقه اهل سنت است‌» و با توجه به اینکه پرسش‌های فقهی از ائمه با توجه به مسائل اهل سنت بوده، مراجعه به فتاوی رایج اهل سنت به فهم روایات کمک می‌کند.[۳۴]
اهتمام به درج روایات فقهی اهل سنت در کتاب جامع الاحادیث الفقهیه؛ این کتاب یک دوره حدیث کامل فقهی است که زیر نظر آیت الله بروجردی و به کوشش برخی شاگردان ایشان تألیف شد. وی تأکید داشت که در ذیل هر باب روایات اهل سنت نوشته شود. اگرچه بعداً به خاطر عکس العمل مخالفین، اظهار تردید کرد و در نهایت از این کار منصرف شد. [۳۵]
ریشه یابی مسائل اختلافی:وی مسائل مورد اختلاف را ریشه یابی می‌کرد. زمان طرح آن مسائل را از لحاظ تاریخی در نظر می‌گرفت و نخست حدود اتفاق و اختلاف در آن مسائل مشخص می‌کرد. نخست نظر اهل بیت و سپس نظر اهل سنت را طرح می‌کرد و این قبیل مباحث را به صورت بحث علمی و نه جدال مذهبی طرح می‌کرد. [۳۶]
طرح یکسان کردن حج؛ در سال‌های پایانی عمر وی حدیث حجة الوداع را برای ملک سعود که به ایران آمده بود، فرستاد. در طریق روایات حجة الوداع به نقل از اهل سنت دو نفر از امامان نیز ثبت گردیده و طبعاً برای شیعیان نیز حجت است و نظر به اینکه در کتب صحاح آمده می‌تواند نقطه وحدت در این مسأله بین فریقین باشد و سبب گردد که مسلمین در عمل حج یکسان عمل کنند. [۳۷]

معرفی فقه شیعه به اهل سنت؛ در میان رابطه تقریب فقهی، آیت الله بروجردی کتاب «‌المبسوط‌» شیخ طوسی را برای شیخ عبدالمجید سلیم از شیوخ الازهر و از اعضای دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة اهدا کرد. بروجردی از سویی اهتمام داشت که فقهای شیعه با روایات و مبانی فقهی اهل سنت آشنا شوند و از طرف دیگر اهل سنت نیز به روایات و فقه شیعه رجوع کنند و از آن مطلع شوند. در این دو امر موفق گردید و بسیاری از اعضای دارالتقریب با فقه شیعه آشنا شدند تا جایی که برخی از بزرگان دانشگاه الأزهر مصر -همچون عبدالمجید سلیم و شیخ محمود شلتوت- به جواز عمل کردن مطابق با فقه شیعه امامیه حکم دادند[۳۸] و یا در پاره‌ای مسائل مانند شرط شهادت عدلین در طلاق، موافق شیعه فتوا دادند که در قانون مدنی مصر ثبت شد. [۳۹] در همان ایام وزارت اوقاف مصر کتاب «‌المختصر النافع‌» محقق حلی (م۶۷۶ق) را که یک دوره فقه فشرده است، با مقدمه وزیر اوقاف وقت؛ شیخ احمد حسن الباقوری چاپ کرد. الباقوری به ایران آمد و با آیت الله بروجردی دیدار کرد. مقدمه وی در باب تقریب فقهی و مشترکات فقهی فریقین است. [۴۰]

حمایت از دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه؛ دارالتقریب در سال ۱۳۲۷ش از سوی جمعی از علمای اهل سنت و مذاهب مختلف و علمای شیعه و با کوشش محمدتقی قمی که سال‌ها در لبنان و مصر اقامت داشت و با دبیرکلی وی شکل گرفت. اعضاء آن از اساتید الازهر مانند شیخ عبدالمجید سلیم، شیخ محمود شلتوت، شیخ ابوزهره، حسن البنا، و از علمای شیعه محمد حسین کاشف الغطاء در نجف، سید شرف الدین و محمدجواد مغنیه در لبنان بودند. آیت الله بروجردی اهتمام ویژه‌ای به دارالتقریب داشت تا جایی که در بستر مرگ نیز به اهمیت این طرح و لزوم تقویت آن تاکید نمود.[۴۱] آیت الله بروجردی به مؤسسه «دارالتقریب» کمک مالی می‌کرد و با درگذشت وی، این کمک‌ها قطع شد و کارهای دارالتقریب متوقف گردید. [۴۲]

جلوگیری از اهانت به خلفا و بزرگان اهل سنت؛ واعظ زاده خراسانی در خاطره‌ای از آیت الله بروجردی برخورد وی با اهانت به بزرگان اهل سنت را یادآوری می‌شود.

یک روز در جلسه حدیث حضور یافت و فرمود: «‌کسی کتابی نوشته و تا توانسته به خلفا بد گفته است، نام مرا هم در آغاز کتاب برده است، من دستور دادم تمام جلدهای آن کتاب را جمع کنند، ما در چه زمانی زندگی می‌کنیم؟ این حرف‌ها چه فائده‌ای دارد جز ضرر و ایجاد عداوت؟‌» [۴۳]

همچنین گفته شده است که آیت الله بروجردی با چاپ جلدهای فتن و محن بحارالانوار موافق نبوده و به درخواست محمدتقی قمی[۴۴] از چاپ آن جلوگیری کرده است. [۴۵]
فعالیت‌های سیاسی
اجازه اجتهاد آخوند خراسانی به آیت الله بروجردی
صفحه دوم اجازه اجتهاد آخوند خراسانی به آیت الله بروجردی

مخالفت با تغییر خط
برخی نقل کرده‌اند که آیت الله بروجردی در جلوگیری از تغییر خط در دوره رضاشاه نقش داشته است. بنابر این نقل، رضاخان به تقلید از آتاتورک تصمیم به تغییر خط گرفت و آیت الله بروجردی با این تصمیم به شدت مخالفت کرد:

«‌هدف اینان از تغییر خط، دورکردن جامعه ما از فرهنگ اسلامی است، من تا زنده‌ام، اجازه نمیدهم این کار را عملی کنند، به هر جا که می‌خواهد منتهی شود.‌» [۴۶]

مجلس مؤسسان و ممانعت از تغییر دین رسمی
در اردیبهشت ۱۳۲۸ش شاه می‌خواست به وسیله مجلس مؤسسان و از طریق بعضی تغییرات در قانون اساسی، اختیارات خود را گسترش دهد؛ البته این گونه شایع شده بود که شاه می‌خواهد به این بهانه، مذهب شیعه و دیانت اسلام را لغو و راه را برای رسمیت دادن به فرقة ضاله بهائی هموار کند. [۴۷]
در این شرایط شایعه شده بود که آیت الله بروجردی با تشکیل مجلس مؤسسان موافق است. به دنبال این مسئله، آیت الله خمینی و آیت الله سید محمد محقق(داماد)، آیت الله روح الله کمالوند خرم آبادی و آیت الله مرتضی حائری، نامه‌ای به آیت الله بروجردی نوشتند: «‌چون منتشر است که راجع به مجلس مؤسسان بین حضرت مستطاب عالی و بعضی اولیاء امور مذاکراتی شده و بالنتیجه با تشکیل مجلس مؤسسان موافقت فرموده اید... مستدعی است حقیقت آن انتشار را برای روشن شدن تکلیف شرعی اعلام فرمایید ».;همچنین شایع شده بود که آیت الله بروجردی ضمن جواب کتبی نوشته بودند: از علماء اعلام انتظار می‌رود در مواقعی که این قسم انتشارات مخالف واقع می‌شود، خودشان دفاع کنند. البته علاقه‌مندی به مصالح مملکت بر همه مشهود است، نهایت مقتضی نیست که هر اقدامی گوشزد عامه شود. برای اینکه مبادا تغییراتی در موارد مربوط به امور دینیه داده شود. تذکراتی مکرر داد ه‌ام، تا آنکه اخیراً ابلاغ نمودند که نه تنها در مورد مربوط به دیانت تصرفی نخواهد شد، بلکه در تحکیم و تشیید آن اهتمام خواهد شد. معذالک در تمام مجالسی که در اطراف این قضیه مذاکره شده که در بعضی از آن مجالس، عده‌ای از علماء اعلام حضور داشتند، کلمه‌ای که دلالت یا اشعار به موافقت در این موضوع داشته باشد، از حقیر صادر نشده‍. چگونه ممکن است در چنین امور مهمی اظهار نظر نماییم با آنکه اطراف آن روشن نیست؟ ».
قائم مقام رفیع، مشاور شاه و دکتر اقبال، وزیر کشور از طرف شاه نزد آیت الله بروجردی آمدند، و صریحاً اطمینان دادند که دین رسمی تغییر نخواهد کرد و نهایتاً نیز به همان گرفتن اختیارات بیشتر برای شاه اکتفا شد. [۴۸]

ممانعت از اعدام آیت الله کاشانی
اگر چه در زمان ملی شدن صنعت نفت، میان آیت الله بروجردی وآیت الله کاشانی رابطه حسنه‌ای برقرار نبود، پس از کودتای ۲۸ مرداد، آیت الله بروجردی مانع از محاکمه و اعدام آیت الله کاشانی شد. [۴۹][۵۰]
نهضت ملی شدن نفت
هرچند آیت الله بروجردی مانند سید محمدتقی خوانساری در نهضت ملی نفت سکوت کرد؛ اما از روحانیت خواست که مخالفت نکنند. از وی نقل شده است که:

من در قضایایی که وارد نباشم و آغاز و پایان آن را ندانم و نتوانم پیش بینی کنم، وارد نمی‌شوم. این قضیه ملی شدن صنعت نفت را نمی‌دانم چیست، چه خواهد شد و آینده در دست چه کسی خواهد بود. البته روجانیت به هیچ وجه نباید با این حرکت مخالفت کند که اگر با این حرکت مردمی مخالفت کند و این حرکت ناکام بماند، در تاریخ ایران ثبت می‌شود که روحانیت سبب این کار شد. لذا به آقای بهبهانی و علمای تهران نوشتم که مخالفت نکنند.[۵۱]

در چند ماجرا مخالفین مصدق انتظار داشتند که آیت الله بروجردی علیه مصدق موضع گیری کنند[۵۲]، اما آیت الله بروجردی چنین نکرد و حتی اسنادی مبنی بر حمایت وی از دولت مصدق وجود دارد. [۵۳][۵۴]

تقابل و تعامل با فداییان اسلام
شیوه غیرمداخله جویانه آیت الله بروجردی با روش نواب صفوی و آیت الله کاشانی همسان نبود. [۵۵]نواب در کتاب راهنمای حقایق از مراجع می‌خواهد تا مرجعیت را به شرط آنکه صلاحیت این مقام را نداشته باشد، خلع کنند.[۵۶] در مقابل آیت الله بروجردی، روی خوش به فداییان نشان نمی‌داد. نخست با موعظه سعی در بازداشتن آنان داشت. سر درس مکرر می‌گفت:

«‌اینان (فداییان اسلام) طلاب و سادات جوانی هستند، ناراحت و عصبانی، باید موعظه بشوند. من از آنها می‌خواهم که این کارها را دنبال نکنند. ما تحولات زیادی در عمرمان دیده‌ایم. جریان مشروطیت و... دیدیم که کارها چگونه شروع و به کجا ختم شد.‌» [۵۷]

طاهری خرم آبادی و محمد فاضل لنکرانی تأثیرپذیری فدائیان اسلام از آیت الله کاشانی را از عوامل اختلاف فدائیان با آیت الله بروجردی می‌دانند. [۵۸][۵۹]

البته آیت‌الله بروجردی در جریان دستگیری سید حسین امامی، آیت الله بروجردی از وی حمایت و برای آزادی‌اش تلاش کرد. ایشان همچنین از کسانی که با شاه رابطه داشتند، قول گرفته بود که از شاه بخواهند حکم اعدام را امضا نکند. بروجردی پس از شنیدن خبر اعدام، متأثر و ناراحت شد و کارهای روزانه را تعطیل کرد و گفته بود «‌از ناراحتی حال هیچ کاری را ندارم‌» [۶۰]

مبارزه با بهاییت
در سال ۱۳۴۵ق رئیس اداره ثبت احوال بروجرد، شخصی بهایی را به معاونت خود منصوب کرد. همچنین مراسمی با حضور زنان برهنه، در سطح شهر به راه افتاده بود. این اخبار به گوش آیت الله بروجردی رسید و وی برای اعتراض؛ بروجرد را به مقصد عتبات عالیات ترک کرد. فرماندار بروجرد و دیگر مسئولین شهر، مسئول اداره ثبت احوال و معاونش را برکنار و تنبیه کردند و آیت الله بروجردی را به شهر برگرداندند؛ ولی وی بعد از چند ماه، بر اثر دلتنگی و اعمال خلاف شرع مسئولین کشوری، به طرف عتبات رفته و در نجف اشرف ساکن شد.

حمایت از فلسطین
موضع آیت الله بروجردی در قبال اشغال قدس، توسط متجاوزان صهیونیست، موضعی محکم بود.[۶۱] ایشان در سال ۱۳۲۷ش بیانیه‌ای را در محکومیت صهیونیسم بین‌الملل و غاصبان فلسطین صادر کرد و در آن از مجاهدان فلسطینی با احترام یاد کرده و برای پیروزی آنها دعا کرد.[۶۲]

درخواست گنجاندن درس دینی در دوره ابتدایی
در پی اعلام دولت، برای اجرای لایحه تعلیمات اجباری در دوره ابتدایی، آیت الله بروجردی خواستار گنجاندن درس تعلیمات دینی در این دوره شد و نماینده خود، آقای فلسفی را مأمور مذاکره با دولت کرد.[۶۳]
پانویس

سید علی طباطبایی در سال ۱۲۵۲ق در بروجرد متولد و در سال ۱۳۲۹ق وفات یافت و در مقبره جدش سید محمد دفن شد.
دوانی، مفاخر، ج۱۲، صص۶۹ – ۹۵
دوانی، مفاخر، ج۱۲، ص۵۳۸
دوانی، مفاخر، ج۱۲، ص۵۳۲
تمری، ص۲۰
واعظ­ زاده، ص۵۳
علی­ آبادی، ص۴۴؛ مجله حوزه، ش ۲۳، ص۴۲
علوی، صص۱۱۹ و ۱۲۰
آثار و تالیفات آیةالله بروجردی.
تبریزی، «جامع احادیث شیعه امتیازها و ضعف‌ها و روش استفاده از آن»، ص۱۴۵.
تبریزی، «جامع احادیث شیعه امتیازها و ضعف‌ها و روش استفاده از آن»، ص۱۴۶-۱۴۷.
این عبارت، بخشی از حدیث قدسی است: "یا بن آدم! اکثر من الزاد فان الطریق بعید بعید، و جدد السفینه فان البحر عمیق و اخلص العمل فان الناقد بصیر بصیر و اخر نومک الی القبر و فخرک الی المیزان و شهوتک الی الجنة و راحتک الی الاخرة...." (کلمة الله، تألیف سید حسن شیرازی ص۴۷۱)
مجله حوزه، شماره ۴۳ و ۴۴، ص۲۶۲
مرکز انتشارات، ص۳۰
علوی، سید محمدحسین، خاطرات زندگانی آیت الله بروجردی، انتشارات اطلاعات، خرداد ۱۳۴۱، ص۳۶
مجله حوزه، ش ۴۳ و ۴۴، ص۲۶۷
مجله حوزه، ش ۴۳ و ۴۴، صص۲۶۸ و ۶۶
مرکز انتشارات، ص۲۸
مطهری، ص۲۶۳
تاریخچهء بنیانگذاری و مراحل بنای مرکز
رک: زندگی آیت الله العظمی بروجردی، ص۷۲
تاریخچهء بنیانگذاری و مراحل بنای مرکز
رک: زندگی آیت الله العظمی بروجردی، ص۷۲
خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی،، صص۴۱ و ۳۹ و ۲۸
مجله حوزه، ش ۴۳-۴۴، ص۱۱۷
هفته نامه نقش قلم (نشریه استان گیلان)، ۲۷ آبان ۱۳۶۹، مقاله محمدعلی فقیهی زاده گیلانی.
جام شکسته، خاطرات حجت الاسلام معادیخواه، ج۲، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴، ص۱۷۳
تذکره علمای امامیه‍...، ص۳۱۲.
بایگانی موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سند ش۱۱۲۳، مورخ ۲۵۳۷/۱/۲۱.
درباره شیخ محمدشریعت اصفهانی
تطبیق اندیشه تقریب از منظر امام خمینی و آیت الله بروجردی، فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال دوم، ش ۵، زمستان ۹۱، ص۱۰۴
وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۱
وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۱
وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۱
وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۵
وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۲
وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۳
آذرشب، پیشینه تقریب، ۱۳۸۴ ش، صص۲۰۳-۲۰۴ و صص۱۷۴-۱۷۷؛ واعظ‌زاده خراسانی، «مصاحبه با آیت الله واعظ‌زاده خراسانی به مناسبت سالروز تاسیس دارالتقریب».
وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۳
وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۴
آذرشب، پیشینه تقریب، ۱۳۸۴ ش، ص۱۸۲.
وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۵.
وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۵
یوسفی غروی، «نقش مطاعن بحارالانوار در خرافه نهم ربیع الاول».
نشریه حوزه، شماره ۴۳، مصاحبه با محمد واعظ زاده خراسانی
چشم و چراغ مرجعیت: مصاحبه‌های ویژه مجله حوزه، با شاگردان آیت الله بروجردی، ص۲۹
دوانی، مفاخر اسلام، ج۱۲، ص۲۴۲-۲۴۳
محمدحسن رجبی (دوانی)، زندگینامه سیاسی امام خمینی (تهران: نشر مطهر) ص۱۴۲.
مجله حوزه، شماره ۴۴ـ۴۳ (ویژه نامه آیت الله بروجردی)، مصاجبه با آیت الله صافی گلپایگانی
حسین مکی؛ خاطرات سیاسی حسین مکی، چاپ اول، تهران ۱۳۶۸، صفحه ۵۷۲ تا ۵۷۶
چشم و چراغ مرجعیت؛ مصاحبه با آیت الله سلطانی طباطبایی، ص۴۲
علی رهنما، نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی، ص۹۹۵-۹۹۹
مجله حوزه، مصاحبه با واعظ زاده خراسانی، ش ۴۳-۴۴، ص۲۲۶
احمدعلی رجائی و مهین سروری، اسناد سخن میگویند، ج۱، ص۳۳۹
سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی در ساحت سیاست، مجله علوم سیاسی، پاییز ۱۳۸۹، شماره ۵۱، ص۱۲۵
نواب صفوی، راهنمای حقایق، ص۵۸
علی رهنما، نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی، ص۵۸
حسن طاهری خرم آبادی، خاطرات آیت الله طاهری خرم آبادی، ج۱، ص۸۳-۸۴
مجله حوزه، شماره ۴۳-۴۴، مصاحبه با آیت الله فاضل لنکرانی، ص۱۵۶
چشم و چراغ مرجعیت، ص۱۰۳ و ۱۰۴
دوانی، مفاخر، ج۱۲ ص۳۶۲
منظورالاجداد، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، ۱۳۷۹ش، ص۴۵۷-۴۵۸.

دوانی، خاطرات، صص۱۸۹ - ۱۹۱

منابع

تمری، محمدرضا، شکوه شیعه،مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۷ش.
دوانی، علی، خاطرات و مبارزات حجت الاسلام فلسفی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۷۶ش.
دوانی، علی، مفاخر اسلام، بنیاد فرهنگی امام رضا(ع)، تهران.
شیرازی، سید حسن، کلمه الله، بیروت، دار الصادق، ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
علی‌آبادی، محمد، الگوی زعامت، انتشارات هنارس.
علوی، سید محمدحسین، خاطرات زندگانی آیت الله بروجردی، انتشارات اطلاعات تهران، ۱۳۴۱ش.
مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شکوه فقاهت، قم، ۱۳۷۹ش.
مطهری، مرتضی، مزایا و خدمات آیت الله بروجردی، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۸۰ش.
واعظ زاده خراسانی، محمد، زندگی آیت الله بروجردی، نشر مجمع تقریب مذاهب اسلامی، تهران، ۱۳۷۹ش.
مجله حوزه، آثار و تالیفات آیةالله بروجردی، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۰ش، شماره ۴۳ و ۴۴.

پیوند به بیرون

منبع مقاله:سایت آیت الله بروجردی
دانشنامه جهان اسلام
سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی در ساحت سیاست
تصاویری از تشییع جنازه آیت الله بروجردی
آیت‌الله بروجردی و حاج آقا روح‌الله
آیت‌الله بروجردی به روایت دانشنامه ایرانیکا
ویژگی‌های مکتب قم و روش فقهی آیت‌الله بروجردی

[نمایش]

نبو

سید حسین طباطبائی بروجردی
[نمایش]

نبو

مراجع تقلید شیعه (قرن ۱۳ - ۱۵ قمری)
[نمایش]

نبو

حدیث‌شناسان شیعه
[نمایش]

نبو

رجال‌نویسان


آنچه را که دنبالش بودید را یافتید؟
بله
خیر
رده‌ها:

شاگردان آخوند خراسانیمدافعان تقریب مذاهب اسلامیمراجع تقلید قرن ۱۴ (قمری)مراجع تقلید ساکن قممدفونان در حرم حضرت معصومهسادات حسنیشاگردان سید محمدکاظم طباطبائی یزدیشاگردان جهانگیرخان قشقایی


سید حسین طباطبایی بروجردی
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از آیت الله بروجردی)
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
حسین طباطبایی بروجردی Husain Borujerdi (140).jpg
شناسنامه
نام کامل سید حسین طباطبایی بروجردی
لقب آیت‌الله العظمی
زادروز ۳ فروردین ۱۲۵۴
زادگاه بروجرد، لرستان، ایران
تاریخ مرگ ۱۰ فروردین ۱۳۴۰ (۸۶ سال)
محل مرگ قم، ایران
آرامگاه مسجد اعظم قم
دین اسلام
مذهب شیعه دوازده امامی
شاگردان محمد صادقی تهرانی

مکارم شیرازی

سید محمد مهدی غضنفری خوانساری

سید محمد هاشم غضنفری خوانساری

حسین مظاهری

جعفر سبحانی تبریزی

میرزا جواد تبریزی

میرزا یدالله دوزدوزانی

محمد رضا گلپایگانی

موسوی اردبیلی

حسین نوری همدانی

میرزا مسلم ملکوتی

اسماعیل صالحی مازندرانی

آقا موسی شبیری زنجانی

محمد فاضل لنکرانی

لطف‌الله صافی

عبدالله جوادی آملی

علی صافی گلپایگانی

محمد تقی بهجت

سید علی سیستانی

سید علی خامنه ای

روح‌الله خمینی
وبگاه رسمی www.broujerdi.ir

نبو

سید حسین طباطبایی بروجردی (۱۲۵۴ _ ۱۳۴۰) معروف به آیت‌الله بروجردی از مراجع شیعه ایرانی در سدهٔ چهاردهم می‌باشد. وی به مدت هفده سال زعیم حوزه علمیه قم بود و پس از درگذشت سید حسین طباطبایی قمی مرجعیت عامه شیعیان را به مدت نزدیک به ۱۵ سال بر عهده داشت.
محتویات

۱ تولد
۲ تحصیلات
۳ ورود به قم
۴ دیدگاه‌ها
۴.۱ اندیشه تقریب مذاهب اسلامی
۴.۲ اصلاحات ارضی
۵ روش اجتهادی
۶ تألیفات
۷ شاگردان
۸ درگذشت
۹ منابع
۱۰ پیوند به بیرون

تولد

سید حسین بروجردی در صفر سال ۱۲۹۲ق در شهر بروجرد به دنیا آمد.[۱] پدر وی حاج سیدعلی طباطبایی و مادرش سیده آغابیگم هر دو از سادات طباطبایی بودند. نسب وی با ۳۲ واسطه، به پیشوای دوم شیعه، یعنی حسن بن علی می‌رسد.[۲]
تحصیلات

پس از گذراندن مقدمات علوم در هجده سالگی، وارد دارالعلم اصفهان شد و از ابو المعالی، سید مدرس، سید محمدباقر درچه‌ای سطوح فقه و اصول و ادبیات عرب را آموخت. همچنین چندین سال از حکیم قشقائی و حکیم کاشانی حکمت و فلسفه و کلام و منطق آموخت و پس از هشت سال اقامت در اصفهان به نجف و پس از آن بیش از ۳۰ سال در شهر خود بروجرد به تحقیق و تدریس پرداخت.

وی همچنین، در جریان قیام قم در زمان رضاشاه علی‌رغم حساسیت نیروهای امنیتی، در فرصتی مناسب از بروجرد خارج شده و برای همراه کردن مراجع نجف با قیام، به طرف عتبات رفته و سپس با پیام حمایت مراجع آنجا به ایران آمده‌است. تجربه قیام حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی به عنوان مهمترین حادثه سیاسی زندگی بروجردی قبل از مرجعیت عامه تلقی می‌شود.[۳]

بروجردی، سال‌ها در نجف از آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، مرتضی طالقانی، آقا شریعت اصفهانی در رشتهٔ خارج فقه و اصول تحصیل کرد، و خود در علوم عقلی و نقلی به مرتبه اجتهاد و استادی ارتقاء یافت و در سن سی‌سالگی در ردیف استادان حوزه نجف به تدریس علما اشتغال داشت. بروجردی بعد از ده سال اقامت در عتبات در سال ۱۳۲۸ از عراق وارد بروجرد شد و مدت چند سال در زادگاه خود به ترویج، تدریس و تألیف مشغول گشت و چند سفر به حوزه قم آمدوشد نمود که در برهه زمان در جمله مدرسین حوزه قم قرار گرفت و دیری نگذشت که پس از فوت حائری تدریجاً در رأس استادان بزرگ حوزهٔ قم قرار گرفت.
ورود به قم

بعد از درگذشت مؤسس حوزه علمیه قم، شیخ عبدالکریم حائری یزدی و محمدحسین نائینی (ساکن نجف اشرف) در سال ۱۳۵۵ قمری و نیز، درگذشت آقا ضیاءالدین عراقی در سال ۱۳۶۱ قمری، مرجعیت عامه شیعه تا سال ۱۳۶۵ قمری بر عهده سید ابوالحسن اصفهانی قرار گرفت. سید ابوالحسن اصفهانی در نجف اشرف ساکن بود و مرجعیت عامه شیعه را بر عهده داشت. همچنین در آن سالها سید حسین طباطبایی قمی در کربلا ساکن بود و مشغول تدریس برای طلاب حوزه کربلا بود.

در سال ۱۳۶۵ قمری سید ابوالحسن اصفهانی در نجف درگذشت و کمتر از ۴ ماه پس از آن سید حسین طباطبایی قمی نیز از دنیا رفت. پس از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی و سید حسین طباطبایی قمی، عملاً سید حسین طباطبایی بروجردی عهده‌دار مرجعیت بخش قابل توجهی از شیعیان گشت و این موضوع به مدت نزدیک به ۱۵ سال ادامه یافت.[۳][۴][۵]
دیدگاه‌ها
اندیشه تقریب مذاهب اسلامی

سید حسین بروجردی از دارالتقریب که در سال ۱۳۲۷ شمسی در قاهره با دبیر کلی شیخ محمد تقی قمی شکل گرفت، حمایت می‌کرد. محمد واعظ‌زاده خراسانی از شاگردانش که با دارالتقریب مصر ارتباط داشت، می‌گوید توجه بروجردی به تقریب مذاهب اسلامی نشانگر اهتمام وی به وحدت و انسجام مسلمانان است.[۶] بروجردی معتقد بود که شیعه در عصر حاضر باید بر مقام علمی اهل بیت تأکید ورزد و اگر شیعه به استناد حدیث ثقلین به مرجعیت علمی اهل بیت اکتفا کند قادر خواهد بود همه مسلمانان را پیرامون اهل بیت جمع کند.[۷]
اصلاحات ارضی

بروجردی یکی از مخالفان سرسخت اصلاحات ارضی بود. این مخالفت در حدی بود که محمدرضا پهلوی طرح اصلاحات ارضی را تا زمان فوت وی عملیاتی نکرد. البته آیت الله شاه را تهدید کرده بود که اگر اصلاحات ارضی را عملیاتی کند زمین بدست آمده از اصلاحات اراضی را حرام یا نجس اعلام خواهد کرد. در همان دوران بروجردی فتوای حرام بودن رادیو و تلویزیون و پپسی کولا را نیز اعلام کرد.[۸]
روش اجتهادی

او همچون علمای سلف خود مثل شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، شیخ طبرسی و سید محمدمهدی بحرالعلوم دارای جامعیتی در علوم اسلامی است در فقه شیوه‌ای استنباطی را به کار برد.

شیوه او در فقه بر چند محور استوار است:

اهمیت به آراء قدماء
اهمیت به روایات و فتاوای
تکیه بر ادله و روایات اولیه
ریشه یابی مسائل

تألیفات

سید حسین طباطبایی بروجردی بر کتابهای فقیه شیخ صدوق، تهذیب الاحکام و استبصار شیخ طوسی، خصال و رجال و آمالی و علل الشرایع اسانیدی ضمیمه نمود. وی حاشیه بر کفایه آخوند خراسانی و نهایه طوسی نگاشت.

چند مورد از کتابهای او عبارت است از:

حاشیه علی کفایه الاصول
المهدی فی کتب اهل السنه
الآثار المنظومه، انیس المقلدین
مجمع الفروع، مناسک الحج
جامع احادیث الشیعه
مستدرک فهرست منتخب الدین
تجرید اسانید الامانی
تجرید اسانید الاستبصار.

نخستین بار از روی رساله عملیه او کتاب توضیح المسائل نوشته شد که در زمان حیات او و به تأیید ایشان به چاپ رسید.[۹]
شاگردان
صفحه اول روزنامه اطلاعات، پنجشنبه دهم فروردین ۱۳۴۰ شمسی، شماره ۱۰۴۶۶

محمد رضا گلپایگانی[۱۰]
مکارم شیرازی[۱۰]
حسین مظاهری[۱۰]
جعفر سبحانی تبریزی[۱۰]
میرزا جواد تبریزی[۱۰]
میرزا یدالله دوزدوزانی[۱۰]
سید محمد مهدی غضنفری خوانساری[۱۰]
سید محمد هاشم غضنفری خوانساری[۱۰]
موسوی اردبیلی[۱۰]
حسین نوری همدانی[۱۰]
میرزا مسلم ملکوتی[۱۰]
اسماعیل صالحی مازندرانی[۱۰]
موسی شبیری زنجانی[۱۰]
محمد فاضل لنکرانی[۱۰]
لطف‌الله صافی[۱۰]
عبدالله جوادی آملی[۱۰]
علی صافی گلپایگانی[۱۰]
محمد تقی بهجت[۱۰]
سید علی سیستانی[۱۰]
سید علی خامنه ای[۱۰]
روح‌الله خمینی[۱۰]
محمد صادقی تهرانی.[۱۱]

درگذشت

او در ۱۰ فروردین ۱۳۴۰ (شوال ۱۳۸۰ قمری) در سن ۸۶ سالگی بر اثر بیماری قلبی درگذشت. پیکرش را در حرم فاطمه معصومه در قم دفن کردند.
منابع

http://www.broujerdi.ir/index.php/2016-03-22-07-51-29/2016-03-22-07-58-49
«زندگینامه آیت الله بروجردی». سایت آیت الله بروجردی. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۳۹۷.
موسی نجفی (۱۳۸۴)، اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ص. ۴۰۴، شابک ۹۷۸۹۶۴۶۳۵۷۷۱۶
آیت الله العظمی سید حسین طباطبایی قمی
عباس حاجیانی دشتی (۱۳۷۲)، عنصر فضیلت و تقوی حضرت آیت‌الله العظمی قمی (قدس‌سره)، مفید (محلاتی)، ص. ۳۵
محمد واعظ زاده خراسانی (اسفند ۱۳۸۶). «وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت‌الله بروجردی». پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی.
علامه واعظ زاده خراسانی. ندای وحدت. مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی. ص. ۲۷۵.
هرانا: ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، حسن یوسفی اشکوری: روحانیت، مدافع نظام ارباب و رعیتی بود، گفت‌وگو از سیمین روزگرد، نوشته‌شده در ۲۱ امرداد ۱۳۹۵؛ بازدید در ۲۸ مرداد ۱۳۹۵.
«broujerdi.ir & org || پورتال حضرت آیت الله العظمی سید حسین بروجردی قدس سره - تدوین رسالهٔ توضیح المسائل». www.broujerdi.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۴.
«شاگردان». پورتال حضرت آیت الله العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی.

صادقی تهرانی: «... در دروس ایشان [بروجردی]، شرکتی فعال داشتم.»

؛ فقه گویا، زندگی‌نامه مؤلف، ص ۱۱۳

سرگذشت نیکان، بازبینی ۸ فروردین ۱۳۸۶.
وب‌سایت صدا و سیما، بازبینی ۱۲ فروردین ۳۸۶.

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به سید حسین طباطبایی بروجردی در ویکی‌گفتاورد موجود است.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سید حسین طباطبایی بروجردی موجود است.

شاگردان مکتب بروجردی و حائری

[نمایش]

نبو

مراجع تقلید عامه شیعه
[نمایش]

نبو

فهرست مراجع تقلید شیعه
رده‌ها:

اهالی بروجردتقریب‌گرایان مذاهب اسلامیخاندان طباطبائیافراد ایرانی عراقی‌تباردرگذشتگان ۱۹۶۱ (میلادی)روحانیان شیعه اهل بروجردرهبران مذهبی اهل ایرانزادگان ۱۸۷۵ (میلادی)مراجع تقلید (درگذشته)روحانیان شیعهعالمان شیعهشاگردان آخوند خراسانی